Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Đề cương Văn hóa Việt Nam (1943-2023), PV Báo Tuổi trẻ Thủ đô đã dịp trò chuyện cùng PGS. TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội về vấn đề này.
PV: Thưa ông, đâu là giá trị cốt lõi của Đề cương Văn hóa Việt Nam 1943?
Đề cương Văn hóa Việt Nam ra đời năm 1943 được coi là cương lĩnh văn hóa đầu tiên của nhà nước Việt Nam.
Đó là thời điểm 13 năm sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đất nước còn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, đặc biệt là trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục, dân tộc ta phải chịu ách nô dịch trong một thời gian dài.
Ba nguyên tắc cơ bản trong Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943, đó là: Dân tộc hóa, Đại chúng hóa, và Khoa học hóa. Cho đến nay, 3 nguyên tắc đó vẫn dẫn đường cho sự phát triển về văn hóa của đất nước.
Nguyên tắc “Dân tộc hóa” với mong muốn về tình yêu nước, sự đoàn kết của tất cả người dân Việt Nam, tạo ra sức mạnh tinh thần cực lớn giúp chúng ta vượt qua mọi kẻ thù. Đó là “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết; Thành công, thành công, đại thành công”, thể hiện nội dung, đôi khi không cần binh đao mà vũ khí của chúng ta chính là tinh thần.
Với nguyên tắc “Khoa học hóa” cũng như vậy. Năm 1946, trong Hội nghị toàn quốc lần thứ nhất, Bác Hồ đã nhấn mạnh rằng: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Chúng ta cũng nói rằng, một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Điều này cho thấy, để có một đất nước phát triển hơn, điều đầu tiên cần làm, đó chính là nâng cao trình độ học vấn của toàn dân; tạo ra nền tảng văn minh cho văn hóa. Khi trình độ học vấn được nâng cao, vốn hiểu biết được mở rộng, chúng ta sẽ thêm yêu đất nước, con người và văn hóa Việt Nam hơn nữa. Từ đó, công cuộc cải tạo đất nước mới có được những thành công.
PGS. TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội
Yếu tố văn minh của văn hóa rất quan trọng vì văn minh là trình độ văn hóa. Trong công cuộc làm cách mạng văn hóa, chúng ta sẽ xóa đi được những hủ tục, suy nghĩ quan điểm cổ hủ, lạc hậu – những yếu tố cản trở sự phát triển của đất nước; Phát huy được những giá trị văn hóa tiên tiến của đất nước; Tiếp thu văn hóa tinh hoa của thế giới làm giàu mạnh hơn giá trị truyền thống của dân tộc.
Văn hóa là của số đông, của đại chúng, dành cho mọi người. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” như là một ví dụ cụ thể của Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943 với việc xây dựng văn hóa từ những tế bào nhỏ như gia đình cho tới cộng đồng, cơ quan đoàn thể rồi đến khối nhà nước, tạo môi trường phát triển văn hóa lành mạnh.
PV: Thưa ông, 80 năm qua, dân tộc ta đã kế thừa, phát huy những giá trị cốt lõi của Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 như thế nào?
Trên cơ sở các nguyên tắc, giá trị cốt lõi của Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943, chúng ta đã vạch ra chủ trương, đường lối văn hóa và rõ ràng. Đến nay, sau 80 năm, chúng ta vẫn thấy sức sống của Đề cương. Điều này được truyền tải qua các văn kiện như Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 BCH Trung ương Đảng Khóa 8 về xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Ở đó, những giá trị dân tộc của chúng ta được kết hợp, chắt lọc, tiếp thu, tinh hoa văn hóa của thế giới để các yếu tố “dân tộc hóa” kết hợp nguyên tắc “Khoa học hóa” tạo điều kiện cho nền văn hóa của chúng ta có bước đi mới, phù hợp với giai đoạn phát triển mới của đất nước.
Chúng ta cũng thấy được tinh thần đó trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 BCH Trung ương Khóa 11 về xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Ở đó, có mối quan hệ biện chứng: Xây dựng con người để phát triển văn hóa và xây dựng văn hóa để phát triển con người.
Các nguyên tắc “Dân tộc hóa”, “Khoa học hóa”; “Đại chúng hóa” kết hợp với nhau, để xây dựng con người có nhận thức, có thế giới quan rõ ràng, phát triển bền vững hơn toàn diện. Khi nền văn hóa phát triển bền vững thì tính bền vững ấy sẽ lan tỏa sang lĩnh vực khác của đời sống kinh tế, xã hội. Và chúng ta nhận thấy, giá trị của Đề cương Văn hóa Việt Nam năm 1943 vẫn soi sáng, dẫn đường cho dân tộc ta phát triển. Không những thế, Đề cương Văn hóa Việt Nam còn được bồi đắp nội hàm mới, những giá trị mới, để từ đó, văn hóa luôn được kế thừa, phát triển, giúp dân tộc ta xây dựng khát vọng phồn vinh và hạnh phúc của thời đại Hồ Chí Minh.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn trả lời báo chí
PV: Trong bối cảnh hiện đại, văn hóa phát triển như thế nào để phù hợp với công cuộc hội nhập của đất nước?
Chúng ta biết rằng, để văn hóa góp phần vào sự phát triển đất nước thì văn hóa phải phát triển bền vững. Đây là nguyên tắc vô cùng quan trọng.
Hiểu theo nghĩa rộng, văn hóa có cả yếu tố tích cực, góp phần hỗ trợ cho sự phát triển đất nước. Nhưng bên cạnh đó, văn hóa cũng có yếu tố tiêu cực, hạn chế, ảnh hưởng xấu. Ví dụ, trước kia, tổ chức đám tang, có địa phương có phong tục tổ chức đến 7 ngày. Những điều đó đang dần được thay đổi để việc tổ chức tang lễ, ma chay văn minh hơn. Quá trình phát triển văn hóa của chúng ta là “gạn đục khơi trong”, những gì tốt thì phải phát huy, những gì xấu phải bỏ, chưa phù hợp thì sửa đổi cho phù hợp. Đó là nguyên tắc phát triển văn hóa trong bối cảnh hôm nay.
PV: Ông đánh giá ra sao về vai trò của giới trẻ hiện nay trong việc chung tay, lan tỏa, quảng bá giá trị tốt đẹp của văn hóa Việt Nam?
PGS. TS Bùi Hoài Sơn: Giới trẻ đóng vai trò vô cùng quan trọng với sự phát triển văn hóa vì chính sự năng động, sáng tạo của họ đã tạo ra những chất liệu mới, sức sống mới cho các hiện tượng văn hóa, để từ đó, văn hóa phù hợp hơn với bối cảnh thời đại. Văn hóa phải luôn tiếp biến trên cơ sở gìn giữ giá trị cũ, từ đó tạo dấu ấn.
Chúng ta thấy, nhiều sản phẩm nghệ thuật ngày hôm nay qua bàn tay, tài trí của giới trẻ đã nhận được sự quan tâm rộng rãi hơn của người dân thế giới. Ví dụ, bản nhạc Gen Cô Vy cũng đã truyền cảm hứng cho Nhân dân thế giới trong thời đại dịch Covid -19; những sản phẩm của các ca sĩ trẻ như Hoàng Thùy Linh, Đức Phúc… đang rất được giới trẻ trong nước và thế giới quan tâm. Tôi nghĩ, sự sáng tạo đó cần trở thành xu hướng chứ không phải đơn lẻ. Và để lan tỏa, quảng bá văn hóa Việt Nam, rất cần bàn tay, khối óc của giới trẻ.
Vì thế, hơn lúc nào hết, ngay bây giờ, chúng ta phải tạo ra môi trường, điều kiện thuận lợi để họ chung tay, chung sức nhiều hơn với sự phát triển văn hóa của đất nước.
PV: Xin cảm ơn ông!
Thái Sơn (thực hiện)
Theo dõi chúng tôi trên:
Chiều ngày 18.11, Ban chỉ đạo 197 thành phố Hà Nội đã tổ chức Hội nghị về thí điểm xây dựng các phường Cửa Nam, Hoàn Kiếm, Ba Đình kiểu mẫu về trật tự văn minh, đô thị.
Hội đồng xét xử toà án nhân dân cơ sở 2 tỉnh Phú Thọ, xét thấy cần phải thu thập bổ sung chứng cứ tài liệu mà không thể thu thập tại phiên toà được, nên đã quyết định hoãn phiên toà hình sự sơ thẩm thụ lý số 73/2025 ngày 10/6/2025 đối với bị cáo Nguyễn Anh Tuấn, bị Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc nay là Viện Kiểm sát Nhân dân tỉnh Phú Thọ truy tố về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, thời gian mở lại phiên toà sẽ được thông báo sau.
(PLM) - Ngày 18/11/2025, Đảng ủy Bộ Tư pháp tổ chức khai mạc Hội nghị tập huấn nghiệp vụ công tác Đảng và quán triệt, triển khai một số văn bản mới của Trung ương.
PLM - Tối 16-11, khu vực nút giao Tôn Đức Thắng – Nguyễn Thái Học (Hà Nội) xảy ra sự cố giao thông nghiêm trọng khi một xe tải làm rơi bùn xuống mặt đường, khiến đoạn phố này trở nên cực kỳ trơn trượt. Ngay trong đêm 16/11 một số người tham gia giao thông điều khiển xe máy qua tuyến phố này đã bị ngã; nhiều người buộc phải xuống dắt bộ hoặc quay đầu tìm hướng khác để đảm bảo an toàn.
Plm - Mỗi năm Cố đô Huế đón hàng triệu lượt du khách trong và ngoài nước. Giữ cho Huế luôn trong lành – không chỉ là mục tiêu của chính quyền mà còn là khát vọng của mỗi người dân. Hôm nay, Huế đang từng bước khẳng định vị thế “Thành phố không khói thuốc” – trở thành một điểm đến xanh, sạch và đáng sống (Hình chùa Linh Mụ, Ga Huế, Đại Nội)
Đại diện Ban Quản lý Dự án đầu tư - hạ tầng xã Yên Bài cho biết, về việc người dân đơn thư, thời gian tới UBND xã và Ban Quản lý dự án sẽ tiếp tục rà soát hồ sơ của các hộ dân và tổ chức đối thoại với người dân. Cũng như làm việc với các cơ quan liên quan để tháo gỡ những vướng mắc tại đây.
Plm - Đêm qua, vào lúc 22h ngày 16/11, xe khách Phương Trang 34 chỗ biển số TP HCM chở 32 người, trong đó có hai tài xế, một phụ xe, chạy trên đèo Khánh Lê hướng Đà Lạt – Nha Trang để ra Quảng Ngãi. Đến khu vực Nam Khánh Vĩnh, đèo sạt lở, đất đá đổ xuống vùi lấp một phần xe.
(PLM) - Sáng 16/11, tại Cơ sở Bắc Ninh, Trường Đại học Luật Hà Nội tổ chức Ngày hội Văn hóa – Thể thao năm 2025 chào mừng Ngày truyền thống Trường Đại học Luật Hà Nội (10/11/1979 – 10/11/2025) và 43 năm Ngày Hiến chương Nhà giáo Việt Nam 20/11/2025.
PLM - Tối 14/11, Giải báo chí toàn quốc “Vì sự nghiệp Giáo dục Việt Nam” năm 2025 đã chính thức khép lại, ghi dấu một mùa giải thành công với nhiều tác phẩm phản ánh sinh động đời sống giáo dục nước nhà. Trong số các tác phẩm xuất sắc, Báo Pháp luật Việt Nam đã được trao giải A với loạt bài “Đạo làm thầy” – một công trình báo chí được đánh giá sâu sắc, giàu tính phát hiện và đậm giá trị nhân văn về nghề giáo trong giai đoạn đổi mới.
Kinh doanh buôn bán, dừng đỗ phương tiện lấn chiếm lòng đường, vỉa hè là những vi phạm thường xuyên diễn ra trên nhiều tuyến đường ở Thủ đô. Bất chấp các quy định của pháp luật và lợi dụng thời điểm vắng bóng lực lượng chức năng, nhiều người vẫn cố tình tái phạm. Không chỉ làm cản trở giao thông, gây mất mỹ quan đô thị mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ xảy ra tại nạn bởi những va chạm không đáng có. Để đảm bảo an toàn cho người dân đi lại, công an thành phố Hà Nội đã tăng cường công tác tuần tra, kiểm soát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.
