Thứ tư 05/11/2025 21:53
qc-top
Home | Văn hóa - Giải trí | Đền Chợ Củi- Ngôi đền linh thiêng dưới chân núi Ngũ Mã

Đền Chợ Củi- Ngôi đền linh thiêng dưới chân núi Ngũ Mã

Đền Chợ Củi (tên chữ là Thánh Mẫu Linh từ) là công trình kiến trúc độc đáo, cổ kính được khởi dựng từ thời Lê Sơ, tọa lạc dưới chân núi Ngũ Mã bên bờ sông Lam thuộc xã Xuân Hồng, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.

Ngôi đền cổ với kiến trúc độc đáo

Theo hồ sơ xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật Đền Chợ Củi (năm 1993), Đền Chợ Củi thờ Thánh Mẫu (tức Liễu Hạnh Công Chúa). Đền gồm các ban thờ Ngọc Hoàng, Thánh Mẫu, Ngũ vị Quan/Tôn ông, các Chầu/Cô, các Hoàng/Cậu; phối thờ Đức thánh Quan Hoàng Mười và Hưng Đạo Đại Vương.

Hàng năm, lễ hội Đền Chợ Củi diễn ra vào dịp ngày 3 tháng 3 Âm lịch (ngày giỗ Thánh Mẫu), ngày 20 tháng 8 Âm lịch (ngày giỗ Đức Thánh Trần) và ngày 10 tháng 10 Âm lịch (ngày giỗ Quan Hoàng Mười). Đây là những dịp đông đảo khách thập phương về chiêm bái, hành lễ với niềm tin sẽ được Thánh Mẫu, các quan lớn, các Chầu, quan Hoàng Mười và Đức Thánh Trần phù hộ.

anh-3.jpg
Đền Chợ Củi - Địa điểm du lịch tâm linh nổi tiếng ở Hà Tĩnh.

Về mặt kiến trúc, theo thông tin được công bố bởi UBND huyện Nghi Xuân (tỉnh Hà Tĩnh), Đền Chợ Củi có cấu trúc theo kiểu chữ Tam gồm các hạng mục tam quan, hạ điện, trung điện và thượng điện, mặc dù đã trải qua nhiều lần tôn tạo nhưng vẫn giữ lại nét xưa, trang nghiêm thần bí, hài hòa với cảnh quan sông núi và tân thế của dân gian.

Tam quan đền ở cạnh liền bến sông, cao 2 tầng, có lưỡng long chầu nguyệt, đường nét uyển chuyển mà tinh xảo. Qua tam quan, vòng hồ bán nguyệt ở sân dưới của đền, qua 7 bậc thềm nữa là đến sân trên và thêm 5 bậc thềm nữa là đến đền. Tổng quan kiến trúc của ngôi đền được xây dựng theo kiểu chữ tam, bao gồm 3 toàn, mỗi toàn 3 gian.

Bố cục kiến trúc Đền Chợ Củi khác với các ngôi đền khác, ở đây các toàn được cấu tạo nối liền với nhau theo trục thần đạo và toàn bộ không gian nội điện được bố trí thành các cung thờ từ trên xuống dưới gồm cung thờ Thánh Mẫu (thờ Tam phủ), cung thờ Ngũ vị Tôn ông, cung thờ Quan Hoàng Mười, cung Chầu Mười và cung Trần Triều.

Về Quan Hoàng Mười được lập cung thờ tại Đền Chợ Củi, tương truyền là con của con trai Long thần Bát Hải Động Đình. Tuy nhiên, trong tâm thức người dân Hà Tĩnh, ông Hoàng Mười là hiện thân của Chiêu Trưng Đại vương Lê Khôi, vị tướng tài thời nhà Lê, tham gia nghĩa quân Lam Sơn lập được nhiều công lao trong công cuộc đánh đuổi giặc Minh vào thế kỷ XV. Sau khi chiến thắng khải hoàn, ông được Lê Lợi giao cho trấn giữ vùng đất Hoan Châu, tại đây ông đã có công giữ yên bờ cõi, chăm sóc vỗ về dân chúng làm ăn sinh sống, nên sau khi ông mất nhân dân lập đền thờ và rất linh thiêng.

Thăng trầm và uy nghiêm

Lịch sử khởi tạo và quá trình giữ gìn, tôn tạo Đền Chợ Củi có đóng góp không nhỏ của nhân dân địa phương, trong đó phải kể đến công lao của các thế hệ thuộc dòng họ Nguyễn Sỹ.

Hiện tại, hai anh em ruột là ông Nguyễn Sỹ Quý và ông Nguyễn Sỹ Hóa đang là đồng thủ nhang Đền Chợ Củi. Hai vị thủ nhang này cho biết, hàng trăm năm trước, cụ tổ của họ là Nguyễn Văn Tịu đã khởi dựng một cái am nhỏ tại khu đất Đền Chợ Củi ngày nay, sau đó người dân nhiều nơi di cư đến sinh sống rồi hương khói. Cụ Nguyễn Văn Tịu cũng đã cùng người dân cho dựng bia ghi lại việc hưng công tu sửa Đền.

anh-1.jpg
Người dân quanh vùng có đóng góp quan trọng trong việc giữ gìn và tôn tạo ngôi đền

Cũng theo ông Quý và ông Hóa, gia tộc họ Nguyễn Sỹ đã nhiều thế hệ nối tiếp việc trông coi, gìn giữ, tu bổ Đền Chợ Củi từ hàng trăm năm trước cho đến ngày nay. Trải qua năm tháng chiến tranh và những thăng trầm của lịch sử, cha mẹ của ông Quý, ông Hóa đã cùng với dân làng đứng ra bảo vệ, tu sửa và chăm lo việc hương khói tại ngôi đền. Sau khi cha mẹ qua đời, ông Quý và ông Hóa được giao lại việc trông coi, hương khói tại Đền Chợ Củi.

Theo Quyết định số 57/QĐ-VH ngày 18/01/1993 của Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), di tích Đền Chợ Củi được xếp hạng di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia.

Năm 2014, gia đình thủ nhang (ông Nguyễn Sỹ Quý và ông Nguyễn Sỹ Hóa) được giao chủ trì, huy động nguồn lực thực hiện công tác sửa chữa, tu bổ, tôn tạo Di tích Đền Chợ Củi theo Quyết định số 1177/QĐ-UBND ngày 28/4/2014 của UBND tỉnh Hà Tĩnh.

Qua hàng trăm năm, di tích Đền Chợ Củi được giữ gìn và tôn tạo, uy nghiêm và linh thiêng, trở thành địa chỉ du lịch tâm linh nổi tiếng, không chỉ người dân Hà Tĩnh mà người dân cả nước tìm về chiêm bái, hành lễ và vãn cảnh.

Nhất là vào những ngày lễ vào các tháng 3 và tháng 10 (âm lịch), du khách thập phương nô nức đến chiêm bái cửa Đền tấp nập, trải dải đến tận đôi bờ sông Lam.

Trong các ngày lễ, Tết, Ban Quản lý đền phối hợp với địa phương làm tốt công tác duy trì trật tự, tổ chức lễ an toàn, ngăn chặn triệt để nạn móc túi, cướp giật, lừa đảo, hành khất, đảm bảo an toàn cho du khách, cấm các hộ kinh doanh gây mất an ninh trật tự tại khu vực thờ tự, kiên quyết không để số đối tượng lưu manh hoạt động, giúp nhân dân đến du xuân được an toàn.


Quang Anh-Hải Yến (https://congly.vn/den-cho-cui-ngoi-den-linh-thieng-duoi-chan-nui-ngu-ma-413657.html)

Tags:

Bài liên quan
Tin bài khác
Phạt 10 triệu đồng nếu cha mẹ ép con học tập quá sức

Phạt 10 triệu đồng nếu cha mẹ ép con học tập quá sức

(PLVN) - Từ 15/12, các hành vi cưỡng ép, cản trở, cô lập, giam cầm, gây áp lực thường xuyên về tâm lý các thành viên gia đình, sẽ bị phạt tiền từ 5 triệu đồng đến 10 triệu đồng.
Nét tinh hoa văn hóa xưa tại làng nghề giấy dó niên đại nghìn năm

Nét tinh hoa văn hóa xưa tại làng nghề giấy dó niên đại nghìn năm

Làng Yên Thái từ thế kỷ 15 đã vang danh khắp chốn với nghề làm giấy dó truyền thống như một niềm tự hào của người dân Kẻ Bưởi. Ngày nay, trong bản đồ du lịch Tây Hồ, “Điểm dịch vụ, du lịch văn hóa và giới thiệu nghề truyền thống làm giấy dó của vùng Bưởi xưa” tại địa chỉ số 189 phố Trích Sài (phường Tây Hồ, Hà Nội) là nơi tôn vinh lưu giữ, bảo tồn những giá trị của nghề làm giấy dó truyền thống thu hút du khách trong nước và quốc tế khi về tham quan, du lịch mảnh đất nghìn năm văn hiến.
Festival Thăng Long - Hà Nội 2025: Di sản ngàn năm vọng khúc thời đại

Festival Thăng Long - Hà Nội 2025: Di sản ngàn năm vọng khúc thời đại

Festival Thăng Long - Hà Nội 2025 do Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức dưới sự chỉ đạo của TP Hà được kỳ vọng trở thành một bước ngoặt, nơi di sản thức tỉnh, hòa mình vào dòng chảy đương đại, kiến tạo nên những giá trị kinh tế và văn hóa mới cho Hà Nội.
Liên hoan Chèo toàn quốc năm 2025: Đề tài lịch sử "lên ngôi"

Liên hoan Chèo toàn quốc năm 2025: Đề tài lịch sử "lên ngôi"

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa phối hợp với UBND tỉnh Bắc Ninh tổ chức Lễ bế mạc, tổng kết và trao giải thưởng Liên hoan Chèo toàn quốc năm 2025. Hai vở diễn đạt Huy chương Vàng là “Nguyễn Văn Cừ - Tuổi trẻ chí lớn” (Nhà hát Chèo Quân đội) và “Thiên mệnh” (Nhà hát Chèo Bắc Ninh). NSƯT Quỳnh Mai của Nhà hát Chèo Bắc Ninh cũng được trao giải Diễn viên Xuất sắc nhờ vai diễn trong “Thiên mệnh”.
Lý do FIFA bác đơn kháng cáo của Malaysia

Lý do FIFA bác đơn kháng cáo của Malaysia

FIFA bác kháng cáo, giữ nguyên án phạt đối với Liên đoàn bóng đá Malaysia và 7 cầu thủ nhập tịch.
Lâm Đồng và kỳ vọng vực dậy võ cổ truyền Việt Nam

Lâm Đồng và kỳ vọng vực dậy võ cổ truyền Việt Nam

(PLVN) - Ngày 06/10/2025, ông Đinh Văn Tuấn - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng ký quyết định số 1607/QĐ-UBND về việc cho phép thành lập Liên đoàn Võ thuật cổ truyền tỉnh Lâm Đồng (VTCTLĐ). VTCTLĐ dựa trên nền tảng Liên đoàn Võ thuật cổ truyền tỉnh Bình Thuận (cũ) và Liên đoàn Võ thuật cổ truyền tỉnh Lâm Đồng (cũ) hợp nhất lại, và nay, thêm nhiều nhân tố Võ thuật cổ truyền tỉnh Đắk Nông (cũ) tụ về.
Khép lại Liên hoan Chèo toàn quốc - 2025: Tỏa sáng tinh hoa sân khấu dân tộc

Khép lại Liên hoan Chèo toàn quốc - 2025: Tỏa sáng tinh hoa sân khấu dân tộc

(PLVN) - Sau gần hai tuần diễn ra sôi nổi, Liên hoan Chèo toàn quốc - 2025 chính thức khép lại tối 2/11 tại Trung tâm Văn hóa - Triển lãm tỉnh Bắc Ninh, để lại nhiều dấu ấn đẹp trong lòng công chúng và giới nghệ sĩ, khẳng định sức sống bền bỉ của nghệ thuật Chèo trong đời sống đương đại.
UNESCO vinh danh Danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn nhân kỷ niệm 300 năm ngày sinh

UNESCO vinh danh Danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn nhân kỷ niệm 300 năm ngày sinh

(PLVN) - Ngày 31/10, tại thành phố Samarkand, Cộng hòa Uzbekistan, Kỳ họp lần thứ 43 Đại hội đồng Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) đã thông qua Nghị quyết vinh danh và cùng tham gia kỷ niệm 300 năm ngày sinh Danh nhân văn hóa Lê Quý Đôn.
Trưng bày đồ chơi dân gian Việt tại Hàn Quốc

Trưng bày đồ chơi dân gian Việt tại Hàn Quốc

Đây là hoạt động văn hóa đặc sắc, nằm trong chuỗi sự kiện chào mừng sự tham dự của Việt Nam tại Hội nghị cấp cao APEC 2025 góp phần giới thiệu, quảng bá đất nước, con người và di sản văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế.
Khi người trẻ làm "phim cách mạng"

Khi người trẻ làm "phim cách mạng"

(PLVN) - Nói làm “phim cách mạng” nghe to tát, thực ra đây là một tác phẩm nhỏ của những sinh viên đại học ở Thủ đô. Họ muốn thử nghiệm xây dựng một tác phẩm về dòng phim cách mạng. Một câu chuyện nhỏ, nhưng là một tinh thần lớn của người trẻ với tình yêu quê hương.
"Hội tụ di sản" - tôn vinh tinh hoa văn hóa dân tộc

"Hội tụ di sản" - tôn vinh tinh hoa văn hóa dân tộc

Chương trình "Hội tụ di sản", do Trung tâm Hoạt động văn hóa, khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám phối hợp với các đơn vị tổ chức tại khu nhà Thái Học, ngày 1 - 9/11/2025, với hoạt động trải nghiệm, quảng bá sản phẩm đặc trưng từ các làng nghề truyền thống tiêu biểu của Hà Nội - Huế - Ninh Bình - Tây Nguyên. Đây là sự kiện mở đầu cho chuỗi các hoạt động Festival Thăng Long - Hà Nội 2025.
“Sinh viên thế hệ mới 2025” khuyến kích sáng tạo của thế hệ Gen Z

“Sinh viên thế hệ mới 2025” khuyến kích sáng tạo của thế hệ Gen Z

Tiếp nối hai mùa giải thành công, “Sinh viên thế hệ mới 2025” sẽ tăng cường trải nghiệm học thuật, kỹ năng và tinh thần đồng đội cho sinh viên và tạo ra một sân chơi truyền hình hấp dẫn, kết nối khán giả trẻ với tinh thần đổi mới sáng tạo của thế hệ Gen Z.
dai-phu-phat
happer-vn
Phát biểu Khai mạc Hội nghị Trung ương 14 của Tổng Bí thư Tô Lâm

Phát biểu Khai mạc Hội nghị Trung ương 14 của Tổng Bí thư Tô Lâm

Sáng 5/11, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương 14 đã khai mạc trọng thể tại Thủ đô Hà Nội. Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì, phát biểu khai mạc Hội nghị. Báo Pháp luật Việt Nam trân trọng giới thiệu toàn văn phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm.
Thừa hành viên không thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến quyền lực công

Thừa hành viên không thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến quyền lực công

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, sáng 4/11, thừa ủy quyền Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã trình bày Tờ trình dự án Luật Thi hành án dân sự (THADS) (sửa đổi)
Ông Nguyễn Trọng Nghĩa giữ chức Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam

Ông Nguyễn Trọng Nghĩa giữ chức Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam

Sáng 4/11, tại Phủ Chủ tịch, Chủ tịch nước Lương Cường - Chủ tịch Hội đồng Quốc phòng và An ninh, Thống lĩnh các lực lượng vũ trang, đã chủ trì buổi lễ trao Quyết định bổ nhiệm chức vụ Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, thăng quân hàm Đại tướng và Thượng tướng đối với ba sỹ quan cấp cao quân đội.
Khởi tố 17 bị can liên quan đến sai phạm trong việc xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc

Khởi tố 17 bị can liên quan đến sai phạm trong việc xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc

Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03, Bộ Công an) đã khởi tố 17 bị can liên quan đường dây mua bán mã vùng trồng, giấy kiểm nghiệm trong hoạt động xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc.
Triệt phá đường dây buôn bán, vận chuyển bình khí cười quy mô lớn

Triệt phá đường dây buôn bán, vận chuyển bình khí cười quy mô lớn

(PLVN) - Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng (BĐBP) tỉnh Quảng Ninh mới chủ trì, phối hợp với các lực lượng chức năng triệt phá thành công một đường dây buôn bán, vận chuyển khí cười (N2O) quy mô lớn, thu giữ 637 bình khí cười cùng 4 ô tô là phương tiện vận chuyển.
Công an TP Hà Nội truy tìm 2 đối tượng

Công an TP Hà Nội truy tìm 2 đối tượng

Cơ quan Cảnh sát điều tra (CSĐT) Công an TP Hà Nội đang truy tìm nghi phạm vụ trộm cắp tài sản tại ga T2 – Sân bay quốc tế Nội Bài và truy nã bị can liên quan đường dây lừa đảo chiếm đoạt tiền đầu tư trên sàn “tiền ảo”.
60 Ngày cao điểm chuyển đổi thuế khoán sang kê khai

60 Ngày cao điểm chuyển đổi thuế khoán sang kê khai

Từ đầu tháng 11, ngành Thuế triển khai 60 ngày cao điểm chuyển đổi mô hình từ thuế khoán sang kê khai, với cam kết giải đáp vướng mắc cho hộ kinh doanh trong vòng 24 giờ, nhằm đảm bảo 100% hộ áp dụng thuế kê khai hoặc chuyển lên doanh nghiệp trước ngày 1/1/2026.

Mua bán vàng miếng có thể bị đánh thuế 0,1% mỗi lần giao dịch

Mua bán vàng miếng có thể bị đánh thuế 0,1% mỗi lần giao dịch

Sáng 3/11, thừa ủy quyền Thủ tướng, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng trình bày trước Quốc hội dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi), trong đó bổ sung quy định thu nhập từ chuyển nhượng vàng miếng thuộc diện chịu thuế. Mức thuế dự kiến là 0,1% tính trên giá chuyển nhượng của từng giao dịch.

Bộ Tư pháp tập huấn công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng

Bộ Tư pháp tập huấn công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng

Sáng ngày 4/11, tại Hà Nội, Đảng ủy Bộ Tư pháp tổ chức Hội thảo tập huấn nghiệp vụ công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trước, trong và sau đại hội Đảng các cấp.

Hà Nội: Tiệm ảnh PIXIE bị tố quay lén, phát tán hình ảnh khách trong phòng thử đồ photobooth

Hà Nội: Tiệm ảnh PIXIE bị tố quay lén, phát tán hình ảnh khách trong phòng thử đồ photobooth

Bão Kalmaegi đang tiến vào Biển Đông với sức gió cuồng phong

Bão Kalmaegi đang tiến vào Biển Đông với sức gió cuồng phong

PLM - Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, hồi 7 giờ ngày 4.11, vị trí tâm bão Kalmaegi ở vào khoảng 10,7 độ vĩ bắc; 123,5 độ kinh đông, trên khu vực miền Trung Philippines. Với sức gió vùng gần tâm bão mạnh cấp 13 (134-149km/giờ), giật cấp 16. Bão đang di chuyển theo hướng tây tây bắc với tốc độ khoảng 20km/giờ.

Lũ chồng lũ ở Huế, lực lượng chức năng tổng lực giúp nhân dân

Lũ chồng lũ ở Huế, lực lượng chức năng tổng lực giúp nhân dân

Plm - Trước tình hình mưa lớn kéo dài, nước lũ dâng cao gây ngập sâu nhiều khu vực tại TP Huế, chính quyền thành phố đã xuyên đêm bám địa bàn, khẩn trương ứng cứu, hỗ trợ người dân, đặc biệt là người già, sản phụ và bệnh nhân đến nơi an toàn.

Vụ đánh gẫy răng hàng xóm: Nạn nhân bị xử phạt vi phạm hành chính

Vụ đánh gẫy răng hàng xóm: Nạn nhân bị xử phạt vi phạm hành chính

Liên quan tới phản ánh về việc đánh người gây thương tích tại khu 2, thôn Hoàng Xá, xã Hoàng Kim, huyện Mê Linh, nay là thôn Hoàng Xá, xã Yên Lãng, TP Hà Nội mà báo Pháp luật Việt Nam đã phản ánh trước đó. Ngày 27.9.2025, Cơ quan cảnh sát điều tra công an thành phố Hà Nội đã có quyết định số D2007 về việc không khởi tố vụ án hình sự đối với vụ việc xô xát giữa hai gia đình. Tiếp đó, ngày 30.9.2025 công an xã Yên Lãng đã ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính bà Nhã và 1 số thành viên trong gia đình bà với lý do gây mất trật tự công cộng.

Chung tay hỗ trợ người dân Huế khắc phục hậu quả mưa lũ

Chung tay hỗ trợ người dân Huế khắc phục hậu quả mưa lũ

Ngày 02/11, nhiều đoàn từ thiện cũng tới Huế để trao tặng quà cho người dân nhằm động viên để người dân khắc phục khó khăn, sớm khôi phục sản xuất, ổn định cuộc sống.

Tạo đòn bẩy cho kỷ nguyên phát triển mới thông qua hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật

Tạo đòn bẩy cho kỷ nguyên phát triển mới thông qua hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật

(PLM) - Thông qua các tham luận và ý kiến đề xuất, Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới” đã nhận diện các vấn đề thực tiễn và tham khảo kinh nghiệm quốc tế, hướng tới mục tiêu đưa thể chế, pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh và đóng vai trò dẫn dắt sự phát triển của đất nước.

Thúc đẩy hình thành các ngành, lĩnh vực pháp luật mới, đáp ứng yêu cầu kiến tạo, dẫn dắt của pháp luật

Thúc đẩy hình thành các ngành, lĩnh vực pháp luật mới, đáp ứng yêu cầu kiến tạo, dẫn dắt của pháp luật

(PLM) - Đồng chí Phan Đình Trạc, Uỷ viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương nhấn mạnh, cần thúc đẩy hình thành các ngành, lĩnh vực pháp luật mới, bên cạnh các ngành, lĩnh vực pháp luật hiện có để đáp ứng yêu cầu kiến tạo, dẫn dắt của pháp luật trước những phát triển mới trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và các lĩnh vực mới khác của đời sống kinh tế - xã hội.