Không phải bỗng dưng mà bộ sách Việt Nam Phong Tục của ông Phan Kế Bính lần lượt được NXB Văn Học; NXB Văn Hoá Thông Tin; NXB Hồng Đức lần lượt tái bản.
Gần đây nhất, NXB Kim Đồng tiếp tục tái bản và phát hành tập sách vào ngày 12/04/2020 với lời giới thiệu:
- Tập sách có thêm phần chú giải, hiệu chỉnh giúp độc giả ngày nay có thể hiểu rõ hơn tác phẩm…
- Ấn bản được in bìa cứng với gần 100 minh hoạ sống động của hoạ sĩ Bùi Ngọc Thuỷ.
Trong Việt Nam phong tục, Phan Kế Bính (PKB, 1875-1921) đã dành hơn 12 trang để viết về Nho giáo, Phật giáo và Lão Tử giáo (VNPT, NXB.TP.HCM, 1999, tr.164-175). Đây là những trang viết được xem là đầu tiên thuộc mảng Nghiên cứu của văn học chữ quốc ngữ, viết về ba học thuyết lớn của phương Đông, đã có ảnh hưởng lớn đối với văn hóa Việt Nam (Phật giáo lược khảo của Phạm Quỳnh viết năm 1920, Khổng giáo luận của Phạm Quỳnh viết năm 1921, bộ Nho giáo của Trần Trọng Kim ra đời vào năm 1930…).
Trước khi đi vào phần viết về Phật giáo (sđd, tr.168-173), chúng tôi xin mở ngoặc để nói qua về nhan đề và một số điểm có liên quan tới Phật giáo nơi nội dung của sách. Ông Phan Kế Bính đã không ghi tài liệu tham khảo (có thể hồi đó chưa quan tâm tới vấn đề ấy?) và trong quá trình biên soạn để giới thiệu, mô tả các tập tục xa gần, việc nêu dẫn tài liệu tham khảo hầu như rất ít, và nhất là quá sơ sài. Như vậy, cộng với phần điều tra, tiếp cận thực địa mà tác giả gọi là “những sự mắt trông thấy, tai nghe tiếng” (sđd, tr.8) tất cả đã đủ tính khái quát để có thể gọi là phong tục của cả nước chưa? Chúng tôi e rằng chưa. Bởi vì chỉ cần đọc qua các phần có liên quan tới Phật giáo cũng đủ thấy rõ điều đó.
Các phần có liên quan tới Phật giáo gồm:
– Mục Thuật kiêng giữ, thuộc phần Cha mẹ với con (tr.11).
– Mục Nghi trượng đi đường, thuộc phần Tang ma (tr.27).
– Mục Chung thất, đốt mã, cũng thuộc phần Tang ma (tr.28, 29).
– Mục Tết Trung Nguyên, thuộc phần Tứ thời tiết lập (tr.39).
– Phần Cầu tự (tr.56, 57).
– Phần Lễ kỳ an (tr.84, 85, 86).
– Phần Chùa chiền (tr.86, 87, 88, 89).
– Phần Kỵ hậu (tr.93).
– Phần Am chúng sinh (tr.95).
– Phần Hội Chư Bà (tr.143, 144).
Trong sách này, ông Phan Kế Bính viết: "Phật giáo do đạo Bà La Môn mà ra" (tr.219).
Ta hãy thử nhìn lại kiến thức này.
Theo thiển ý của người viết, điều này (ông Phan Kế Bính nói ở trên) hoàn toàn sai lầm về mặt nghiên cứu lịch sử và triết học. Đức Phật tuy xuất thân từ giai cấp Sát Đế Lợi, tức vua chúa, theo sự thiết lập trật tự xã hội và phân quyền của Bà La Môn giáo, Ngài từng tu học với các tu sĩ ngoại đạo, điển hình là A La Lam và Uất Đầu Lam Phất nhưng do không đạt ý chí hướng thượng của Ngài, nên Đức Phật đã từ bỏ tất cả để quyết tâm tìm ra chân lý. Nhờ nỗ lực thiền định ngài đã thành bậc vô thượng Chánh đẳng Chánh giác, là bậc Giác ngộ toàn năng.
Giáo pháp của chư Phật, tuỳ theo căn cơ chúng sanh mà diễn đạt cao thấp khác nhau. Chung quy lại có Nhân Thiên Thừa (Nhân Thừa, Thiên Thừa) và Giải Thoát Thừa (Thanh Văn Thừa, Duyên Giác Thừa, Bồ Tát Thừa). Tuy Đức Phật có sử dụng lại vài khái niệm Luân Hồi, Bản Ngã, Niết Bàn của Bà La Môn giáo nhưng nội dung hoàn toàn khác biệt.
Triết học Phật giáo là Duyên Sanh Vô Ngã, phủ nhận quyền lực sáng tạo của thần linh, trong khi đạo Bà La Môn là đa thần giáo với nhiều dòng tư tưởng khác nhau, điển hình là tư tưởng kinh Vệ Đà. Nếu luân hồi của Bà La Môn Giáo là tiến trình tiếp nối của sự phân chia giai cấp truyền kiếp đầy bất công như đời này sanh làm người trong giới thượng lưu thì đời sau vẫn thế và ngược lại; thì luân hồi trong Phật giáo là sự xuống lên bất tận chặt chẽ của Nghiệp thiện và Nghiệp ác do nhân quả chi phối.
Nếu Đức Phật trao quyền làm 'chủ nhân ông' cho mỗi người, thì Bà La Môn giáo đã tước đi ước mơ giải thoát của những giai cấp hạ tầng. Còn những hạng Bà La Môn, Sát Đế Lợi trong Bà La Môn giáo có tạo trọng tội cũng thành vô tội....Tất cả điều này tạo nên một sự phân biệt giai cấp đầy bất công, không bình đẳng như Phật giáo. Ngay cả khái niệm giải thoát, bỏ Tiểu Ngã để hoà tan vào Đại Ngã của Phạm Thiên, cũng hoàn toàn trái với mục tiêu Giác ngộ tối hậu của đạo Phật. Phật Tánh chẳng phải đại ngã của ngoại đạo, mà đó là cái nhìn bất nhị thuộc về Không Tánh. Đó là chủ trương vô ngã pháp, thì nhập vào đâu? Lấy cái gì nhập cái gì?
Vậy nên nói Đạo Phật do đạo Bà La Môn mà ra là thiếu cơ sở và hoàn toàn vô lý dù rằng Đức Phật đã sử dụng một số thuật ngữ của ngoại đạo.
(Còn tiếp).
Theo dõi chúng tôi trên:
(PLM) - Sáng ngày 10/9/2025, tại trụ sở Bộ Tư pháp đã diễn ra Lễ bàn giao công tác Lãnh đạo Bộ theo Quyết định số 2761 ngày 05/9/2025 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, giữa Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú và Thứ trưởng Phan Chí Hiếu.
(PLM) - Sáng 10/9, UBND xã Phúc Khánh đã tổ chức lễ tưởng niệm các nạn nhân bị thiệt mạng do bão số 3 Yagi tại thôn Làng Nủ như một lời tri ân, tưởng nhớ và sẻ chia sâu sắc với những mất mát của người dân nơi đây.
(PLM) - Sáng 9/9, tại Hà Nội, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh đã tiếp ông Mohamed Regaz, Tổng Thư ký Bộ Tư pháp Algeria. Cuộc gặp diễn ra trong bầu không khí hữu nghị, mở ra cơ hội thúc đẩy hợp tác pháp luật và tư pháp giữa hai nước anh em.
(PLM) - Ngày 9/9, tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Việt Nam Nguyễn Thanh Tịnh đã có cuộc hội đàm với Tổng Thư ký Bộ Tư pháp Algeria Mohamed Regaz. Tham dự buổi làm việc còn có Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế Nguyễn Hữu Huyên và một số đơn vị thuộc Bộ Tư pháp hai nước.
Thực hiện Kế hoạch số 169-KH/VPIW ngày 25/8/2025 của Văn phòng Trung ương Đảng, từ ngày 9 đến 12/9, hội nghị tập huấn trực tuyến về nâng cao nhận thức, trang bị kiến thức và kỹ năng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong công tác Đảng được tổ chức, kết nối từ điểm cầu Trung ương đến các cơ quan, đơn vị trong toàn hệ thống.
(PLM) - Ngày 8/9, Trường Đại học Luật Hà Nội đã tổ chức Lễ khai giảng Khoá 50 trình độ Đại học, hình thức đào tạo chính quy niên khoá 2025 – 2029.
(PLM) - Đây là nhà máy sản xuất bê tông có tên Phương Nam nằm trong một mỏ khai thác đá và ngay sát với khu dân cư xóm Nước Lạnh, xã Liên Sơn, tỉnh Phú Thọ. Phản ánh đến Báo PLVN, nhiều năm qua người dân phải sống chung với những hệ luỵ từ hoạt động khai thác đá và sản xuất bê tông tươi từ nhà máy này mang lại. Nguồn nước thải từ trạm trộn bê tông khi chảy ra môi trường, len lỏi qua các kênh mương và thửa ruộng, theo thời gian ngấm sâu vào đất khiến lớp bùn có màu trắng đục giống như vôi bột, đang “đe doạ” trực tiếp tới nguồn nước sinh hoạt của các hộ dân.
(PLM) - Năm 2025 là một dấu mốc có ý nghĩa hết sức đặc biệt đối với đất nước và dân tộc ta, kỷ niệm 80 năm ngày Cách mạng Tháng Tám thành công và 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đánh dấu quá trình xây dựng, bảo vệ và phát triển của đất nước, 80 phát triển rực rỡ là minh chứng cho sức mạnh đoàn kết, ý chí tự cường và khát vọng vươn lên, của cả dân tộc. Đây cũng là dịp để các thế hệ hôm nay suy ngẫm, kế thừa và tiếp tục phát huy tinh thần bản lĩnh, sáng tạo đưa đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, quyết tâm thực hiện mục tiêu chiến lược 100 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, 100 năm thành lập Nước, và trở thành nước đang phát triển công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
(PLM) - Trong sắc thu rực rỡ của tháng Chín lịch sử, gần 26 triệu học sinh trên cả nước lại hân hoan bước vào năm học mới. Tiếng trống trường hôm nay không chỉ mở đầu cho một chặng đường tri thức, mà còn ngân vang trong thời khắc thiêng liêng: 80 năm Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2/9 và 80 năm ngành Giáo dục đồng hành cùng sự nghiệp phát triển đất nước.
(PLM) - Sáng 5/9, cùng với các trường học trên cả nước, thầy và trò trường Tiểu học Nguyễn Du (phường Hà Đông, TP.Hà Nội) đã thực hiện nghi thức chào cờ, hát Quốc ca và lắng nghe bài phát biểu quan trọng, những lời căn dặn của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Lễ kỷ niệm 80 năm truyền thống ngành giáo dục, cùng được theo dõi Tổng Bí thư đánh trống khai giảng năm học 2025 - 2026. Một năm học với nhiều đổi mới, mang theo những kỳ vọng và có ý nghĩa đặc biệt, kỷ niệm 80 năm ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi các em học sinh nhân ngày khai trường đầu tiên.
