5 quan điểm về phát triển giáo dục và 6 vấn đề cần tháo gỡ

Cùng tham dự Hội nghị có các đồng chí: Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn, đồng chí Nguyễn Thị Doan, nguyên Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, lãnh đạo các bộ, ngành, cơ quan Trung ương.

Tham dự Hội nghị theo hình thức trực tuyến tại các điểm cầu địa phương có các đồng chí Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND, lãnh đạo các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Thủ tướng nêu rõ, Đảng và Nhà nước ta xác định: Con người là trung tâm, là chủ thể, là động lực, là nguồn lực quan trọng nhất và là mục tiêu của sự phát triển; phát triển văn hóa, xây dựng con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp đổi mới; phát triển giáo dục đào tạo (GD-ĐT) và khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu.

GD-ĐT tiếp tục được đổi mới và có bước phát triển

"GD-ĐT là lĩnh vực đặc biệt quan trọng, yếu tố quyết định chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng một thế hệ người Việt Nam đáp ứng yêu cầu, đòi hỏi trong sự nghiệp phát triển đất nước nhanh và bền vững", Thủ tướng nói.

Quốc hội, Chính phủ luôn đặc biệt chú trọng, ban hành nhiều cơ chế, chính sách và dành nhiều nguồn lực đầu tư cho phát triển GD-ĐT.

Thủ tướng cho rằng, thời gian qua, ngành giáo dục đã nỗ lực lớn, quyết tâm cao, quyết liệt triển khai các nhiệm vụ được giao và đạt được những kết quả tích cực.

GD-ĐT tiếp tục được đổi mới và có bước phát triển. Đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT theo Nghị quyết 29 của Trung ương được tích cực triển khai, bước đầu có hiệu quả.

Công tác thi, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập thực chất, hiệu quả hơn, có nhiều đổi mới, nhất là việc tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT, tuyển sinh đại học được thực hiện nghiêm túc, công bằng và tạo điều kiện thuận lợi cho thí sinh và gia đình, giảm áp lực, tốn kém cho xã hội.

Đối với năm học 2022-2023, theo Thủ tướng, mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, ngành giáo dục đã tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp, nêu cao tinh thần đoàn kết, sáng tạo, nỗ lực khắc phục khó khăn, vướng mắc, ra sức phấn đấu và đạt nhiều kết quả nổi bật.

Thể chế, cơ chế, chính sách phát triển GD-ĐT tiếp tục được hoàn thiện. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục được quan tâm, đáp ứng ngày càng tốt hơn về số lượng và đáp ứng về chất lượng.

Tổng số giáo viên mầm non, phổ thông năm học 2022-2023 là trên 1,23 triệu người, tăng gần 72 nghìn giáo viên so với năm học trước.

Phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra chuyển dần từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực, phẩm chất và đo lường sự tiến bộ của học sinh.

Chất lượng giáo dục ở các cấp học từng bước được nâng cao. Năm học 2022 - 2023, tỉ lệ huy động trẻ mầm non đến trường tăng 4,6% so với năm học trước; tỉ lệ huy động trẻ mẫu giáo 5 tuổi đến trường và huy động học sinh cấp Tiểu học đúng độ tuổi đều duy trì ở mức cao 99,7%. Tỉ lệ học sinh hoàn thành chương trình tiểu học đạt mức cao 98,81%; có 63/63 tỉnh, thành phố duy trì và đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học, đạt tỉ lệ 100%.

Các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam tiếp tục được xếp hạng cao và tăng thứ bậc trên các bảng xếp hạng uy tín quốc tế. Học sinh Việt Nam tiếp tục đạt nhiều thành tích cao trong các kỳ thi quốc tế.

Theo Bảng xếp hạng các quốc gia tốt nhất về giáo dục năm 2021 (công bố năm 2022), Việt Nam xếp thứ 59 thế giới, tăng 5 bậc so với năm trước.

Giáo dục ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện khó khăn được chú trọng phát triển. Hiện cả nước có 318 trường Phổ thông dân tộc nội trú thuộc 48 tỉnh, thành phố với quy mô gần 102 nghìn học sinh; trên 1,1 nghìn trường phổ thông dân tộc bán trú ở 29 tỉnh, thành phố với quy mô 250 nghìn học sinh.

Bày tỏ quan tâm đến hệ thống trường Phổ thông dân tộc nội trú, Thủ tướng cho biết, trong các chuyến công tác vừa qua tại một số tỉnh miền núi, ông đều đến thăm các trường dân tộc nội trú. Nếu không có hệ thống trường này thì học sinh rất vất vả, nhiều em sẽ bị thất học bởi điều kiện khó khăn, "có em phải đi bộ mười mấy cây số, đi học từ 10h sáng đến 1h chiều mới đến nơi".

"Tôi thấy các em, các cháu học rất giỏi. Vừa qua tôi thăm một trường thì thấy 80% học sinh đỗ đại học", Thủ tướng bày tỏ và cho biết, nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước trưởng thành từ ngôi trường dân tộc nội trú. Thủ tướng mong muốn các địa phương quan tâm hơn nữa đến hệ thống trường dân tộc nội trú.

Một kết quả tích cực nữa là Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2023 cho hơn 1 triệu thí sinh được tổ chức thành công.

"Chúng ta rất xúc động chứng kiến các bậc cha mẹ, phụ huynh học sinh chăm lo, theo sát con em mình trong từng giai đoạn chuyển cấp quan trọng, hồi hộp, mong ngóng, chờ đợi, bồn chồn trước cửa trường thi để xem con em mình thi cử thế nào; các em đoàn viên thanh niên tình nguyện hăng hái tham gia tiếp sức mùa thi; các chiến sĩ công an sẵn sàng hỗ trợ tốt nhất cho các em đến trường thi an toàn, kịp thời gian…", Thủ tướng nói.

Bên cạnh biểu dương những thành tựu quan trọng đạt được của ngành GD-ĐT trong năm học 2022-2023, Thủ tướng cũng thẳng thắn chỉ ra những mặt chưa làm được của ngành.

Theo Thủ tướng, công tác hoàn thiện thể chế, tạo hành lang pháp lý cho đổi mới GD-ĐT triển khai còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển thực tế của giáo dục trong nước và xu hướng hội nhập quốc tế, nhất là đối với tự chủ đại học.

Bày tỏ trăn trở sau khi thăm một số trường đại học thời gian qua, Thủ tướng cho rằng, chủ trương tự chủ đại học là đúng nhưng tư duy, phương pháp luận, cách tiếp cận vấn đề này còn chưa ổn, cần khắc phục cho phù hợp.

Một vấn đề nữa là việc thực hiện Chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông còn một số bất cập. Việc xây dựng và triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới chưa đồng bộ với công tác chuẩn bị các điều kiện bảo đảm. Việc thiết kế môn học Lịch sử trong Chương trình giáo dục phổ thông còn có ý kiến trái chiều. Còn chậm ban hành sách giáo khoa tiếng dân tộc. Một số địa phương chưa thực hiện kịp thời biên soạn tài liệu giáo dục địa phương. Việc dạy các môn tích hợp còn bất hợp lý.

Việc quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục ở một số địa phương chưa phù hợp, còn tình trạng thiếu trường, thiếu lớp ở một số khu đô thị, khu công nghiệp, khu chế xuất, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Thủ tướng cho rằng tinh thần "ở đâu có học sinh, ở đó phải có giáo viên" là đúng nhưng phải hợp lý, hiệu quả. "Tôi từng đến một điểm trường có 7 học sinh nhưng có 9 giáo viên và cách đó 4 km thì có trường chính. Như vậy không hợp lý", Thủ tướng lấy ví dụ và nhấn mạnh, trong tổ chức thực hiện phải căn cứ tình hình thực tế.

Vẫn còn tình trạng thừa, thiếu giáo viên cục bộ, bất cập giữa các cấp học giữa các địa bàn. Nhiều khu đô thị, khu công nghiệp không dành quỹ đất để đầu tư xây dựng trường, lớp dẫn đến tình trạng quá tải của các trường, sĩ số học sinh/lớp cao hơn nhiều so với quy định, làm gia tăng áp lực trong tuyển sinh đầu cấp, nhất là tuyển sinh lớp 10.

Chính sách, chế độ đãi ngộ còn bất cập, chưa hấp dẫn, khó thu hút, giữ chân đội ngũ giáo viên, nhất là nhân lực chất lượng cao ở các thành phố lớn hoặc các địa bàn khó khăn.

Chất lượng đào tạo, nhất là đào tạo đại học tuy đã có nhiều tiến bộ nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu, nhất là những ngành nghề mới, lĩnh vực công nghệ cao.

Tình trạng đạo đức, lối sống xuống cấp, an toàn trường học, vi phạm pháp luật, bạo lực học đường vẫn diễn ra ở một số nơi, gây bức xúc trong dư luận xã hội.

Chỉ rõ nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế, Thủ tướng cho rằng có nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhưng nguyên nhân chủ quan là chủ yếu. Đó là nhận thức chưa đầy đủ, sâu sắc, toàn diện của một bộ phận cấp ủy, chính quyền, cán bộ quản lý giáo dục, giáo viên về tầm quan trọng, vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT.

Trình độ, năng lực chuyên môn của một bộ phận cán bộ quản lý, giáo viên còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu. Khung khổ pháp lý, cơ chế chính sách cho phát triển GD-ĐT còn bất cập, chậm được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tiễn. Việc triển khai thực hiện các nghị quyết của Đảng, Quốc hội, Chính phủ chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Một số vụ việc tiêu cực gây ảnh hưởng đến uy tín, chất lượng của ngành giáo dục.

7 bài học kinh nghiệm

Từ phân tích các mặt được, chưa được và những nguyên nhân, Người đứng đầu Chính phủ chỉ rõ 7 bài học kinh nghiệm đối với ngành giáo dục.

Thứ nhất, công tác phát triển GD-ĐT phải được đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, quản lý điều hành của Nhà nước, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và có sự chung tay, đồng lòng, đoàn kết của toàn dân.

Thứ hai, các văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản chỉ đạo, điều hành phải được thường xuyên rà soát, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn phát triển của đất nước và nhu cầu của người học.

Thứ ba, công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực GD-ĐT, quản trị các nhà trường cần được chú trọng; chủ động phát hiện vấn đề nảy sinh để có giải pháp giải quyết kịp thời, hiệu quả; bám sát thực tiễn hoạt động, đồng thời nắm bắt, dự báo những diễn biến mới để xác định, điều chỉnh một số chủ trương, chính sách, nhiệm vụ và giải pháp cho phù hợp trong quá trình triển khai. Kết hợp hợp lý giữa giáo dục đại trà và giáo dục mũi nhọn.

Thứ tư, ưu tiên công tác phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, bảo đảm đội ngũ có đủ năng lực đáp ứng yêu cầu đổi mới GD-ĐT, có khả năng thích ứng với sự thay đổi; chủ động, tích cực tự học và tham gia bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ; nêu cao tinh thần trách nhiệm, tâm huyết và tận tụy với nghề, thực sự là tấm gương cho học sinh noi theo.

Thứ năm, đầu tư thỏa đáng, sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho GD-ĐT; tiếp tục đẩy mạnh xã hội hóa, thu hút nguồn lực xã hội; ưu tiên đầu tư nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm để bảo đảm khả thi, tránh lãng phí về nguồn lực và nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành.

Thứ sáu, công tác truyền thông chính sách, tuyên truyền cần phải được đẩy mạnh, chủ động, tạo sự đồng thuận của toàn xã hội, trước hết là của các thầy giáo, cô giáo và cán bộ quản lý giáo dục các cấp. Công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát và xử lý kiến nghị phải được thực hiện thường xuyên để phòng ngừa, ngăn chặn các biểu hiện tiêu cực, tham nhũng; kịp thời thanh tra, kiểm tra các vụ việc bức xúc xã hội liên quan đến GD-ĐT.

Thứ bảy, phải đẩy mạnh phong trào thi đua xã hội học tập, học tập suốt đời. Thủ tướng cho rằng phong trào xã hội học tập rất phù hợp, góp phần nâng cao tri thức, trí tuệ cho cả dân tộc và cho mỗi người, mỗi gia đình.

Thủ tướng Phạm Minh Chính 

5 quan điểm về phát triển giáo dục và 6 vấn đề nổi lên cần tháo gỡ

Tại Hội nghị, Thủ tướng đã nêu ra 5 quan điểm về phát triển GD-ĐT thời gian tới.

Một là đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước; là vấn đề đặc biệt quan trọng, phức tạp, nhạy cảm, có phạm vi tác động lớn nên cần đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện.

Hai là phát triển GD-ĐT phải gắn với nhu cầu phát triển KTXH và bảo vệ Tổ quốc với tiến bộ của khoa học công nghệ, phù hợp với quy luật khách quan, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị, sự chủ động, sáng tạo của nhân dân và toàn xã hội. Các cơ chế, chính sách về GD-ĐT phải bám sát thực tiễn, xuất phát từ thực tiễn, tôn trọng thực tiễn khach quan và lấy thực tiễn làm thước đo.

Ba là trong quá trình đổi mới cần kế thừa, phát huy những thành tựu, phát triển những nhân tố mới, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của thế giới phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam; kiên quyết chấn chỉnh những nhận thức, việc làm lệch lạc trong GD-ĐT.

Bốn là đổi mới phải bảo đảm tính hệ thống, tầm nhìn dài hạn, phù hợp với từng loại đối tượng và cấp học; các giải pháp phải đồng bộ, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình, bước đi phù hợp. Công tác xây dựng và triển khai kế hoạch đổi mới GD-ĐT phải được thực hiện khoa học, bài bản, kĩ lưỡng, bảo đảm tính khả thi, sát thực tiễn. Cái gì đã chín, đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng, thực hiện có hiệu quả, đa số đồng tình thì cứ thế mà làm, Thủ tướng nhấn mạnh.

Năm là GD-ĐT phải bám sát tư tưởng lấy học sinh làm trung tâm, nhà trường là nền tảng, giáo viên là động lực; vận hành hiệu quả mối quan hệ "Nhà trường, Học sinh, và Giáo viên"; đổi mới mạnh mẽ tư duy từ trang bị kiến thức sang trang bị năng lực, phẩm chất toàn diện cho học sinh.

Thủ tướng yêu cầu tập trung tháo gỡ, giải quyết kịp thời, hiệu quả 6 vấn đề nổi lên đối với ngành giáo dục.

Thứ nhất, phải kiên quyết, kiên trì không cho ma túy, tệ nạn xã hội vào học đường, xâm hại đến sức khỏe, đạo đức và nhân cách của học sinh, sinh viên.

Thứ hai, phải khắc phục bằng được tình trạng bạo lực trong học đường, bảo đảm an ninh, an toàn trường học cho học sinh, giáo viên trong mọi hoàn cảnh.

Thứ ba, hệ thống sách giáo khoa cần được đổi mới nhưng phải bảo đảm chuẩn mực, có tính ổn định tương đối, phát triển.

Thứ tư, chú trọng nâng cao chất lượng hơn nữa giáo dục đại học, cao đẳng, giáo dục thường xuyên.

Thứ năm, rà soát lại việc dạy và học môn học giáo dục công dân trong trường học phổ thông, bảo đảm chất lượng, thực chất, hiệu quả.

Thứ sáu, có giải pháp nhanh chóng khắc phục tình trạng thiếu giáo viên mầm non, các trường học ở khu vực vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, hải đảo.

Kiên định, kiên trì, kiên quyết đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT

Tại Hội nghị, Thủ tướng nêu ra một số định hướng nhiệm vụ trọng tâm năm học 2023-2024.

Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, cơ quan, địa phương tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung kịp thời thể chế, cơ chế, chính sách, hoàn thiện hành lang pháp lý thuận lợi để thực hiện đổi mới GD-ĐT, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục.

Khẩn trương ban hành các chiến lược, quy hoạch thời kỳ 2021-2030 về phát triển GD-ĐT và các quy hoạch khác có liên quan.

Tổ chức tốt việc tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 29 của Trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT.

Tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện, phát triển Chương trình giáo dục phổ thông 2018 phù hợp với thực tiễn, yêu cầu đặt ra trong giai đoạn mới.

Xây dựng, sửa đổi, bổ sung các chính sách, chế độ đãi ngộ đối với ngũ giáo viên phù hợp; có giải pháp tài chính hỗ trợ giáo viên vùng sâu, vùng xa, giáo viên mầm non.

Nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên sư phạm và các lớp tập huấn, bồi dưỡng cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục phổ thông về nội dung, đổi mới phương pháp giáo dục, đổi mới phương pháp đánh giá chất lượng giáo dục theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Thủ tướng cho rằng, cần tổng kết, phân tích kỹ hơn tỉ lệ học sinh đăng ký vào các trường sư phạm "xem có ít đi hay không, nếu có thì ít đi ở lĩnh vực nào, bộ môn nào, khu vực, vùng nào", bởi có hệ thống dữ liệu chuẩn xác thì mới có giải pháp phù hợp.

Thủ tướng yêu cầu đẩy mạnh tự chủ giáo dục trên tinh thần "không cầu toàn nhưng cũng không nóng vội" với cách làm bài bản, khoa học, phù hợp với lộ trình cụ thể, rõ ràng để các cơ sở giáo dục tự chủ về chuyên môn, kinh phí nhưng bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước.

Tiếp tục rà soát, kiểm tra việc quy hoạch xây dựng, bảo đảm quỹ đất phù hợp để xây dựng trường, lớp học.

Tăng cường thông tin truyền thông về những chủ trương, đường lối, chính sách đổi mới giáo dục, tạo sự đồng thuận của mọi tầng lớp nhân dân; phát hiện và tuyên truyền về những tấm gương giáo viên, học sinh tiêu biểu để tạo sức lan tỏa, tạo động lực trong xã hội; kịp thời chấn chỉnh và xử lý nghiêm các trường hợp đưa tin sai lệch, xuyên tạc về giáo dục.

Tiếp tục đầu tư cơ sở hạ tầng số, hạ tầng điện, đường truyền Internet, đặc biệt là tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo (xóa điểm lõm về sóng và Internet).

Có giải pháp hiệu quả phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao để nâng cao năng suất lao động; chú trọng phát triển kỹ năng mềm, ngoại ngữ, kỹ năng số, thích ứng với xu thế phát triển của công nghệ, phát triển kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Thủ tướng yêu cầu Bộ GD-ĐT rà soát kỹ, lựa chọn phương án thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025 thực sự hiệu quả, phù hợp với thực tiễn, yêu cầu phát triển của đất nước, hoàn cảnh cụ thể của từng khu vực và sớm công bố để định hướng dạy, học, ôn thi, tạo sự yên tâm cho phụ huynh, học sinh.

Đổi mới phương thức thi, công nhận tốt nghiệp THPT theo hướng gọn, nhẹ, giảm áp lực, giảm tốn kém cho phụ huynh, học sinh, gia đình và xã hội nhưng phải bảo đảm chất lượng.

Bộ Tài chính phối hợp với Bộ GD-ĐT và các bộ, ngành liên quan có giải pháp tài chính hỗ trợ giáo viên vùng sâu, vùng xa, giáo viên mầm non.

Bộ Nội vụ, Bộ GD-ĐT và các địa phương phối hợp kiểm tra, rà soát tình hình tuyển dụng biên chế giáo viên bổ sung cho các địa phương giai đoạn 2022-2026, bảo đảm nguyên tắc "có học sinh phải có giáo viên đứng lớp" nhưng phải phù hợp.

Thủ tướng nêu rõ, mỗi cán bộ, công chức, viên chức ngành giáo dục phải phát huy tinh thần tự lực, tự cường, vươn lên từ bàn tay, khối óc của mình để chăm lo sự nghiệp GD-ĐT. "Giáo dục luôn được cả xã hội quan tâm, các thầy giáo, cô giáo đang mang trên mình trọng trách "dạy chữ, dạy người" cho thế hệ trẻ, chủ nhân tương lai của đất nước", Thủ tướng nói.

Mỗi cháu học sinh, sinh viên cần nỗ lực phấn đấu, học tập và rèn luyện, tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo nhiều hơn nữa; phải biết đoàn kết, thương yêu, đùm bọc nhau; không ngừng rèn luyện để trở thành con ngoan trò giỏi, xứng đáng công lao nuôi dưỡng của gia đình, sự dạy dỗ của các thầy cô cũng như kỳ vọng của xã hội.

Trước thềm năm học mới 2023-2024, Thủ tướng mong muốn và tin tưởng toàn ngành GD-ĐT tiếp tục phát huy hơn nữa tinh thần "tất cả vì học sinh thân yêu", luôn luôn trách nhiệm và nhiệt huyết với nghề, nỗ lực vượt khó, kiên định, kiên trì, kiên quyết, quyết liệt hành động, thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, đáp ứng được sự mong đợi của Đảng, Nhà nước và nhân dân, đóng góp xứng đáng vào sự phát triển hùng cường, thịnh vượng của đất nước./.