Gỡ "thẻ vàng" IUU: Các địa phương cần hành động, xử lý kiên quyết hơn

Dự kiến tháng 10/2023, Đoàn thanh tra của Ủy ban châu u (EC) sẽ tiến hành đánh giá lần thứ 4 về thực hiện các biện pháp mạnh chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) của Việt Nam. Đây là cũng là thời điểm tròn 6 năm EC cảnh báo “thẻ vàng” đối với thủy sản khai thác của Việt Nam.

Về cơ bản, Việt Nam đã hoàn thiện hành lang pháp lý về các biện pháp mạnh chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định. Việc triển khai, tuân thủ các quy định này đang được các địa phương ráo riết thực hiện.

Hoàn thiện khung pháp lý

“Thẻ vàng” của EC đã tác động và tạo ra thay đổi rất lớn cho ngành thủy sản Việt Nam nói chung và lĩnh vực khai thác thủy sản nói riêng. Trong gần 6 năm qua, Việt Nam đã thúc đẩy cải thiện, sắp xếp lại nghề khai thác thủy sản theo hướng phát triển bền vững, có trách nhiệm và hội nhập quốc tế.

Ông Nguyễn Quang Hùng, Cục trưởng cục Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) cho biết đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã hoàn thiện khung pháp lý như rà soát, sửa đổi, bổ sung Luật Thủy sản năm 2017 và 2 nghị định, 8 thông tư. Các văn bản quy phạm pháp luật này đã định hướng ngành khai thác thủy sản phát triển một cách bền vững, có trách nhiệm đồng thời đáp ứng các quy định của quốc tế cũng như của EC. 

Công tác quản lý đội tàu đến nay đã cải thiện đáng kể. Hiện nay tất cả số lượng tàu cá và cơ cấu ngành, nghề của tàu cá khai thác thủy sản trên cả nước đã được số hóa, cập nhật vào cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase). Quản lý toàn quốc cũng như các tỉnh, thành có thể truy cập thường xuyên và cập nhật tình hình quản lý tàu cá.

“Với công tác quản lý tàu cá khai thác trên biển, trước đây tàu cá khai thác đi đâu trên biển rộng lớn chúng ta không thể biết, nhưng bây giờ đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) đối với những tàu cá từ 15 m trở lên, khoảng 30.000 tàu. Theo đó, tất cả tàu cá hoạt động khai thác trên biển đã lắp đặt VMS chúng ta có thể giám sát các hoạt động khai thác trên biển để đảm bảo tính hợp pháp,” ông Nguyễn Quang Hùng cho hay.

Việt Nam cũng đang triển khai rất tích cực việc kiểm soát nghề cá tại cảng, kiểm soát tàu cá ra vào cảng, kiểm soát tàu cá xuất nhập bến cũng như kiểm soát sản lượng trên bến. Đến nay về cơ bản 28 tỉnh, thành phố ven biển đã triển khai đồng loạt, bước đầu đi vào nề nếp rất tốt.

Trên cơ sở Luật Thủy sản năm 2017, Nghị định 26, Nghị định 42 về xử phạt vi phạm hành chính như hiện nay, các tỉnh và các lực lượng thực thi pháp luật (lực lượng Kiểm ngư, cảnh sát biển, biên phòng, cảnh sát giao thông…) cũng đã triển khai tương đối đồng bộ, tuần tra, kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm hành chính đối với các hành vi khai thác thủy sản bất hợp pháp.

Các địa phương ráo riết triển khai

Để chuẩn bị cho chuyến làm việc sắp tới của EC, các địa phương đã triển khai nhiều biện pháp mạnh chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Cà Mau, lực lượng chức năng tỉnh Cà Mau đã phát hiện, xử phạt 144 vụ vi phạm về khai thác thủy sản với số tiền trên 5,2 tỷ đồng. Trong đó vi phạm về khai thác IUU 88 vụ với số tiền trên 4,4 tỷ đồng, vi phạm về giám sát hành trình 17 vụ với số tiền gần 870 triệu đồng. Tỉnh Cà Mau đã và đang tập trung triển khai quyết liệt, hiệu lực, hiệu quả các quy định pháp luật về thủy sản.

Để hoàn thành mục tiêu đề ra, Cà Mau đang phấn đấu đảm bảo 100% ngư dân nắm, am hiểu những quy định cơ bản của pháp luật về khai thác thủy sản, công tác chống khai thác IUU. Đến nay, 100% số phương tiện đã thực hiện việc đăng ký, đăng kiểm, đánh dấu tàu cá, cấp giấy phép khai thác thủy sản, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS) theo quy định.

Tại tỉnh Phú Yên, toàn tỉnh có 1.925 tàu cá có tên trong sổ đăng ký tàu cá quốc gia, trong đó 655 tàu có chiều dài từ 15m trở lên khai thác thủy sản tại vùng khơi. Hiện các tàu khai thác vùng khơi đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình đạt hơn 98%. Đối với 9 tàu cá chưa lắp đặt, hiện các địa phương quản lý chặt chẽ, không cho xuất bến đánh bắt thủy sản theo quy định.

Theo lãnh đạo Chi cục Thủy sản tỉnh Phú Yên, từ đầu năm đến nay, Chi cục đã xử phạt 6 trường hợp tàu mất kết nối ngắn trên biển, với tổng số tiền gần 120 triệu đồng, đồng thời các thuyền trưởng còn bị tước giấy phép chứng chỉ hành nghề 4 tháng. Nhờ quyết liệt trong công tác quản lý tàu cá nên từ năm 2019 đến nay, tỉnh Phú Yên không có tàu cá khai thác thủy sản trái phép vùng biển nước ngoài.

Tại tỉnh Tiền Giang, toàn tỉnh hiện có 1.286 tàu cá đăng ký hoạt động. Nhờ các biện pháp chủ động ngăn chặn, xử lý các hành vi vi phạm IUU , từ năm 2022 đến nay chưa phát hiện trường hợp tàu cá của tỉnh Tiền Giang khai thác vi phạm vùng biển nước ngoài và cũng chưa phát hiện tổ chức, cá nhân có hành vi môi giới đưa tàu, ngư dân đi khai thác hải sản trái phép, vi phạm quy định về IUU.

Còn tại Quảng Ninh, hiện nay địa phương này có 4.574 tàu cá có chiều dài từ 6m trở lên được cập nhật dữ liệu trên Vnfishbase. Quảng Ninh đã đặt mục tiêu đến ngày 30/8/2023 hoàn thành việc đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép khai thác của toàn bộ tàu cá theo quy định; xử lý nghiêm các tàu vi phạm về khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định.

Từ ngày 1/9/2023, ngư dân, chủ phương tiện không chấp hành nghiêm việc đăng ký, đăng kiểm, khai báo theo quy định thì sản phẩm thủy sản khai thác bị coi là bất hợp pháp, sẽ bị tịch thu phương tiện, sản phẩm theo đúng quy định.

Xử lý vi phạm chưa triệt để

Khi nói về các biện pháp chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lê Minh Hoan đã dẫn lời Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo việc gỡ bỏ “thẻ vàng” IUU không phải là một mục tiêu duy nhất và nhấn mạnh mục tiêu cuối cùng là giữ gìn trữ lượng và tính đa dạng sinh học trên đại dương, trên vùng biển của Việt Nam.

“Nếu chúng ta gỡ được ‘thẻ vàng’ IUU mà tính bền vững không có thì gỡ ‘thẻ vàng’ này rồi cũng sẽ bị áp đặt ‘thẻ vàng’ khác,” Bộ trưởng Lê Minh Hoan nói.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chia sẻ khi đối thoại với Cao ủy của EU về vấn đề gỡ “thẻ vàng” IUU, phía EU đã chất vấn 2 câu hỏi: Một là nếu không áp đặt ‘thẻ vàng’ thì Việt Nam sẽ khai thác làm kiệt quệ tài nguyên, lúc đó người Việt Nam thiệt thòi hay EU thiệt thòi; thứ hai là Việt Nam có thấy công bằng hay không khi người vi phạm với người không vi phạm đều như nhau.

Theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan, EU cũng tin tưởng những vấn đề thể chế từ cấp trung ương, quyết tâm chính trị, kế hoạch 180 ngày của Thủ tướng đã ký. Chính phủ cũng nhiều lần họp và ban hành các công điện về vấn đề này.

“Quá trình xây dựng Luật Thủy sản và nghị định thi hành Luật Thủy sản thì chúng ta đều đã tham khảo với EU để hoàn thiện theo góp ý. Thế nhưng, họ chưa tin tưởng vào việc thực thi ở địa phương chúng ta, đây là một khó khăn lớn,” Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho hay.

Trong thực tế, vấn đề xử phạt chưa triệt để là một trong những nguyên nhân chính vẫn xảy ra vi phạm. Người đứng đầu ngành Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chỉ ra rằng gần 60% các trường hợp vi phạm các chính quyền địa phương vẫn chưa xử lý, báo cáo Thủ tướng. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã nắm được các địa phương nào đã khoang vùng huyện, xã thường xuyên có những đội tàu vi phạm nhưng vẫn loay hoay trong xử lý. Bộ sẽ có báo cáo với Thủ tướng.

“Vi phạm cũ chúng ta chưa chịu xử phạt, thì đối với những vấn đề mới cũng sẽ không có niềm tin rằng chúng ta có thay đổi. Chúng ta hành động để chứng minh được là chúng ta có mức độ kiên quyết hơn, ” Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh./.