Gỡ vướng trong quản trị doanh nghiệp Nhà nước
Cơ chế quản trị doanh nghiệp chậm đổi mới
Tại Hội thảo “Nâng cao hiệu quả quản trị tại các doanh nghiệp Nhà nước (DNNN)” do Viện Chiến lược và Chính sách tài chính phối hợp với Cục Tài chính DN (Bộ Tài chính) tổ chức mới đây, ông Nguyễn Như Quỳnh - Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính cho biết, hiện khu vực DNNN đã đóng góp hơn 29% GDP cả nước, thu hút khoảng 0,7 triệu lao động, thể hiện được vai trò chủ đạo trên một số ngành, lĩnh vực và tạo nguồn thu đáng kể cho ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hiệu quả sản xuất - kinh doanh của khối DNNN vẫn chưa đạt như kỳ vọng, chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ. Một trong những nguyên nhân của tình trạng trên là do cơ chế quản trị công ty (QTCT) trong DNNN chậm được đổi mới, kém hiệu quả…
Dẫn quy định của Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại DN (Luật số 69/2014/QH13), và các luật liên quán, TS. Tống Phương Dung, Cục Tài chính DN nêu cụ thể về một số vướng mắc trong cơ sở pháp lý về QTCT trong DNNN như: Chưa tách bạch chức năng quản lý Nhà nước và chức năng đại diện chủ sở hữu; Chủ sở hữu Nhà nước can thiệp vào hoạt động của DN…
Thực tế cho thấy với các quy định hiện hành, người đại diện phần vốn Nhà nước phải xin ý kiến cơ quan đại diện chủ sở hữu trước khi ra quyết định dẫn đến chi phí giao dịch cao và phát sinh trách nhiệm giải trình đối với hiệu quả của người đại diện… Hay việc quy định cơ quan đại diện chủ sở hữu được thanh tra đối với DN do mình quyết định thành lập hoặc được giao quản lý (theo Luật Thanh tra) là không phù hợp với chủ trương tách bạch chức năng quản lý Nhà nước với chức năng đại diện chủ sở hữu.
Ông Nguyễn Hồng Long - Phó Trưởng Ban chuyên trách, Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN của Chính phủ đề nghị cần có sự đánh giá khách quan, công bằng về DNNN. “Chúng ta khoác lên vai DNNN quá nhiều trách nhiệm mà đòi hỏi hiệu quả. Tôi không bênh gì DNNN nhưng đánh giá phải công bằng, phải chỉ ra được cái gì không hiệu quả, vì sao không hiệp quả…” - ông Long thẳng thắn.
Cũng theo đạo diện Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN của Chính phủ, đang có hiện tượng “trong chán, ngoài thèm”, đó là DNNN mơ ước được như cơ chế của DN tư nhân, DN tư nhân thì mơ được tiếp cận nguồn lực như DNNN…
Hoàn thiện khung khổ pháp lý
Hơn ai hết, ông Nguyễn Thanh Đạm, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Xổ số điện toán Việt Nam, người đã từng “ngồi” ghế cơ quan quản lý (ông Đạm từng chức vụ quản lý tại Phòng Xổ số và Trò chơi có thưởng - Bộ Tài chính) chia sẻ: “Với DNNN, ưu đãi về vốn, tài sản, cơ sở vật chất… nhưng bây giờ đâu đó DNNN cũng rất khó tiếp cận, trong khi bị ràng buộc rất nhiều cơ chế…”.
Đơn cử như kế hoạch hàng năm bao giờ năm sau cũng phải cao hơn năm trước, nhưng kinh doanh không phải lúc nào cũng có lãi… “Vậy nên DNNN bảo nhau làm vừa vừa thôi, để dư địa cho năm sau…” - ông Đạm nêu lên một thực tế. Một vấn đề nữa theo ông Đạm đó là cơ chế cào bằng với các DN và cơ chế tiền lương. “Hiện Vietlote đứng thứ 2 về doanh thu nhưng lương Tổng Giám đốc chỉ bằng 1/10 so với công việc tương đương” - ông Đạm cho hay.
Còn ông Nguyễn Xuân Thủy, người phụ trách quản trị - Thư ký Tổng Công ty Hàng không Việt Nam (Vietnam Airlines) cho biết, chức danh “người phụ trách quản trị” được quy định với công ty đại chúng, đối với DN 100% vốn nhà nước chẳng biết người phụ trách quản trị làm gì, có “ông” chẳng có quân, chẳng biết ngồi ở đâu. “Kể cả nhận thức QTCT họ cũng nhận thức có mức độ thôi, nhưng khi có chuyện xảy ra thỉ người phụ trách quản trị chết chắc, không thoát được...” - ông Thủy giãi bày và kiến nghị cần có quy định rõ ràng chức danh này cũng như có đào tạo, có cẩm nang hướng dẫn.
Theo Cục trưởng Cục Tài chính DN Đặng Quyết Tiến, các vấn đề về quản trị DNNN đã có đủ căn cứ pháp lý, nhưng văn bản hướng dẫn, tổ chức thực hiện chưa rõ ràng. “Trách nhiệm đó là của cơ quan quản lý Nhà nước, bao gồm các bộ, ngành, trong đó có trách nhiệm của Bộ Tài chính, với cơ quan thực hiện trực tiếp là Cục Quản lý tài chính DN” - ông Tiến thẳng thắn.
Phó Trưởng Ban chuyên trách, Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển DN Nguyễn Hồng Long lưu ý, QTCT trong DNNN là cơ chế giám sát độc lập, nhưng hiện nay Ban kiểm soát hiện chưa thực sự độc lập. Do đó, ông Long đề nghị, trước hết phải củng cố Ban kiểm soát, kiểm toán nội bộ để đảm bảo độc lập thực sự với bộ máy điều hành, có năng lực tốt, có thực quyền, nếu không sẽ dễ xảy ra tiêu cực, hay bị thao túng…
Theo ông Hà Huy Tuấn - nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính quốc gia, phải có hệ thống cụ thể riêng cho DNNN, bởi nếu áp những quy định cho DN thông thường với DNNN sẽ rất dễ bị “vênh”. Trong đó, đặc biệt những vấn đề như hệ thống QTCT, chính sách thuế… phải có cách tiếp cận riêng, với những hệ thống quy định, chế tài riêng cho DNNN.
Từ góc độ nhà nghiên cứu, ông Phạm Đức Trung - Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, để quản trị tốt DNNN cần 7 yếu tố cơ bản. Trong đó, mỗi DNNN phải có mục tiêu và nhiệm vụ rõ ràng, tách bạch giữa mục tiêu chính trị xã hội với mục tiêu kinh doanh. Chủ sở hữu Nhà nước cần thực hiện trách nhiệm của mình trên nguyên tắc năng động, minh bạch, chuyên nghiệp, hiệu quả. Khuôn khổ thể chế và pháp luật cần bảo đảm cho DNNN cạnh tranh bình đẳng theo cơ chế thị trường khi tiến hành các hoạt động kinh doanh thông thường.
Các cổ đông ngoài Nhà nước tại DNNN đa sở hữu phải được đối xử công bằng. “QTCT là vấn đề khó, nói thì dễ, nhưng làm mới là khó. Tới đây, khi sửa Luật số 69/2014/QH13, những vấn đề DN đề xuất cần được đưa vào thể chế trong Luật. Cơ quan Nhà nước xác định chỉ ban hành thể chế và giám sát thực hiện, không làm thay DN” - ông Đặng Quyết Tiến nói.
(Nguồn: Báo in Pháp luật Việt Nam số 276 ra ngày 3/10/2022)