Thu sai BHXH với hàng nghìn chủ hộ kinh doanh: Xử lý như thế nào?

Ngay trước kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV, Ban Dân nguyện của Quốc hội đã phản ánh ý kiển của cử tri nhiều địa phương về việc thu sai quy định bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với hàng nghìn chủ hộ kinh doanh cá thể trong suốt 18 năm qua. 

Kết quả báo cáo Ban Dân nguyện cho thấy từ năm 2003 đến năm 2021, cơ quan bảo hiểm xã hội tại nhiều địa phương đã thu sai bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh cá thể không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Thống kê chưa đầy đủ đến tháng 9 năm 2016 đã có 4.240 chủ hộ kinh doanh cá thể tại 54 địa phương bị thu sai, gây nhiều bức xúc kéo dài.

Trong phiên chất vấn tại Quốc hội về vấn đề lao động, thương binh và xã hội hôm nay 6/6, các đại biểu Quốc hội đã đặt câu hỏi chất vấn đề thu sai bảo hiểm xã hội sẽ được xử lý như thế nào, trách nhiệm thuộc về ai?

Thu sai về chủ chương

Đại biểu Ma Thị Thúy, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Tuyên Quang đặt câu hỏi về quan điểm giải quyết việc thu sai bảo hiểm xã hội chủ hộ kinh doanh cá thể, khiến hơn 4.000 chủ hộ kinh doanh cá thể đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc nhiều năm nhưng nay bị "treo" lương hưu.

Cũng nêu vấn đề nhiều địa phương có tình trạng thu bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với các chủ hộ kinh doanh cá thể, đại biểu Huỳnh Thị Phúc, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu băn khoăn liệu có tiêu cực trong thu bảo hiểm xã hội hay không đồng thời đề nghị làm rõ trách nhiệm của các bên liên quan và hướng giải quyết trong thời gian tới.

Giải trình vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung khẳng định việc thu bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với hộ kinh doanh cá thể là sai về chủ trương. Trách nhiệm này thuộc về cơ quan tổ chức thực hiện là Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đặc biệt là bảo hiểm xã hội của các địa phương.

Theo Bộ trưởng, việc thu sai này diễn ra từ năm 2003 đến 2016 và đã được phát hiện. Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội đã làm việc với Bảo hiểm xã hội Việt Nam và có văn bản chấn chỉnh, về cơ bản vấn đề này đã được giải quyết.

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung thông tin thêm phần lớn các vướng mắc đã được các địa phương linh hoạt xử lý với chủ hộ kinh doanh, một số trường hợp đồng ý chuyển sang đóng bảo hiểm tự nguyện, nhiều trường hợp đề nghị thoái thu, có những trường hợp đề nghị chuyển sang bảo hiểm bắt buộc nhưng đây là nội dung chưa được quy định trong Luật Bảo hiểm xã hội, do đó cần đánh giá rất cụ thể. 

“Về quan điểm cá nhân, tôi cho rằng cần đặt lợi ích của người lao động, của chủ hộ kinh doanh lên hàng đầu. Cơ quan công quyền làm sai thì phải xin lỗi và xử lý theo quy định,” Bộ trưởng Đào Ngọc Dung khẳng định.

Về băn khoăn của đại biểu Huỳnh Thị Phúc, Bộ trưởng cho biết chưa phát hiện được tiêu cực nhưng việc thu này là sai về chủ trương và trách nhiệm phải xử lý theo quy định của pháp luật hiện hành.

Thông tin cụ thể giải pháp căn cơ, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết trong chương trình xây dựng pháp luật đã đề xuất đưa các chủ hộ kinh doanh cá thể vào nhóm đối tượng đóng bảo hiểm bắt buộc khi sửa Luật Bảo hiểm xã hội.

Nếu được Quốc hội cho phép tại Nghị quyết chất vấn kỳ họp này, Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội kiến nghị Quốc hội giao Chính phủ thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo đảm quyền lợi cho người lao động, như cộng nối thời gian đóng bảo hiểm nếu như người lao động có nhu cầu với trường hợp không có nhu cầu có thể chuyển sang bảo hiểm tự nguyện. 

Trường hợp cả người lao động lẫn cơ quan chức năng đều không đồng ý thì cần thoái thu, trả lại quyền lợi cho người lao động, tính lãi ít nhất bằng tăng trưởng của Quỹ bảo hiểm xã hội.

Bổ sung chủ hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc

Tham gia giải trình với tư cách là cơ quan quản lý Quỹ bảo hiểm xã hội, Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết năm 2003, thực hiện chủ trương mở rộng độ bao phủ bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam đã có văn bản hướng dẫn cho một số tỉnh về đóng bảo hiểm xã hội.

Có 54 tỉnh thu của 4.240 đối tượng từ năm 2003 đến năm 2016 thì có chủ trương dừng lại nhưng có một số đối tượng vẫn nộp tiếp đến năm 2020 thì dừng hẳn.

Bộ trưởng Bộ Tài chính cho rằng việc thu trên là chưa đúng theo quy định pháp luật. Cụ thể, quy định của pháp luật bảo hiểm xã hội là phải có hợp đồng về giao kết bảo hiểm, nhưng ở đây, các chủ hộ kinh doanh không có hợp đồng giao kết, mà chỉ có hợp đồng với nhân viên. Các nhân viên được nộp bảo hiểm xã hội bắt buộc, nhưng đối với các chủ hộ thì không có hợp đồng, nên không được nộp bảo hiểm.

Theo Bộ trưởng Tài chính, những đối tượng này vừa là chủ hộ, vừa là người lao động có thu nhập nên việc được tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc có thể coi là chấp nhận được nhưng pháp luật lại không quy định, nên có thể kết luận là thu sai đối tượng.

Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cho biết đã trao đổi với Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội khi sửa Luật Bảo hiểm xã hội tới đây cho phép chủ hộ kinh doanh được tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc./.