Tôn vinh giá trị di sản Bình Định qua tà áo dài Việt

thứ năm, 18/8/2022 10:20 GMT+07

(PLM) - Thông qua bộ sưu tập “Champa Fashitecture” được trình diễn tại chung kết Miss World Vietnam 2022, nhà thiết kế (NTK) Vũ Lan Anh mong muốn truyền tải đến khán giả nhiều thông điệp ý nghĩa về bảo tồn các giá trị văn hoá vật thể - phi vật thể tại Bình Định.

Những tác phẩm áo dài ảnh hưởng từ kiến trúc tháp Chăm cổ Bình Định. Ảnh: MWVN 2022

Nguồn cảm hứng từ nghệ thuật kiến trúc Bình Định

Với hệ thống di tích dày đặc cũng như đa dạng phong phú về kiến trúc, tỉnh Bình Định hiện sở hữu 133 di tích được xếp hạng (2 di tích quốc gia đặc biệt, 34 di tích quốc gia và 97 di tích cấp tỉnh). Đặc biệt, Bình Định là vùng đất nổi tiếng với hệ thống đền tháp Chăm Pa cổ ngàn năm, có quy mô lớn tại Đông Nam Á.

Nguồn cảm hứng từ các di sản công trình đền tháp Chăm Bình Định đã “nhen nhóm” cho NTK Vũ Lan Anh, cũng là một kiến trúc sư và hiện đang giảng dạy tại trường ĐH Kiến trúc Hà Nội, về một bộ sưu tập (BST) áo dài có sự giao thoa giữa thời trang và kiến trúc. BST mang tên “Champa Fashitecture”.

NTK cho hay: “Trên thực tế, thời trang và kiến trúc có một lịch sử sáng tạo từ rất lâu đời. Các NTK và kiến trúc sưđãápdụngmọithứtừhìnhhọcđể tạo nên các phom dáng hay cho ra đời những cấu trúc, đường kẻ và khối hình khác nhau. Có thể nói, thời trang là thứ con người khoác lên thân thể, kiến trúc là không gian để ta làm điều đó”.

Trước khi bắt tay vào thực hiện BST, NTK đã phải tìm hiểu, nghiên cứu rất kỹ lưỡng về nghệ thuật kiến trúc Bình Định cũng như những giá trị văn hóa gắn liền. Chị Lan Anh đánh giá, phong cách tháp Chăm Bình Định có sự khác biệt so với phong cách tháp Chăm ở những nơi khác. Xuất hiện từ khoảng thế kỷ 11 - 13, kiến trúc tháp Chăm Bình Định tập trung chủ yếu vào mảng khối chứ không tập trung vào họa tiết chi tiết như các kiến trúc tháp Chăm Hòa Lai, Đồng Dương, Mỹ Sơn...

Di tích tháp Chăm Bánh Ít. Ảnh: Trung tâm Thông tin Xúc tiến Du lịch Bình Định

Với hình dáng chủ đạo chia thành 2 phần chính: Phần vuông vức và phần đỉnh tháp chứa mặt cong, thu nhỏ dần phía trên. Mỗi góc tháp lại có các khối tháp nhỏ dần tạo cảm giác vút lên. Vòm cửa nhỏ lại và vút cao thành mũi giáo. Các tháp nhỏ trên các tầng cuộn lại thành khối. Các trụ ốp thu vào thành khối phẳng. Mặt tường có các sống gân tạo đường nét đậm, khỏe. Những khối tháp vút lên từ đồi cao đậm màu bí ẩn.

Tính quy mô, tráng lệ của các tháp Chăm không chỉ thể hiện ở lối kiến trúc uy nghi, độc đáo; mà còn ở nghệ thuật điêu khắc đã đạt tới trình độ điêu luyện. Ví dụ về họa tiết hoa văn hình hoa lá có hoa cúc, hoa sen, hoa dây cách điệu; họa tiết con vật có voi, khỉ, sư tử, bò thần Nandin, rắn thần Naga...; ngoài ra còn có hoa văn sóng nước hay ngọn lửa trên các lanh tô rèm cửa đền tháp thể hiện sức mạnh, sức sống tràn trề. Đặc biệt hơn là trong điêu khắc hình tượng người phụ nữ thể hiện tín ngưỡng thờ mẹ, những chi tiết độc đáo về Yoni, Linga... uyển chuyển, gợi cảm hay chi tiết về trang phục, trang sức, kiểu tóc đều được thể hiện rất tỉ mỉ.

“Kiến trúc tháp Chăm mang đậm tính nghệ thuật, toát lên vẻ đẹp của sự trang nhã, thanh thoát, uy nghi, bề thế. Từ hệ thống vòm cửa với những dải hoa văn hình xoắn xếp lớp đối xứng nhau uyển chuyển, đến các khối đá ốp cạnh được chạm khắc tinh tế tạo thành những hoa văn kết nối. Tháp Chăm Bình Định là một trong những đỉnh cao của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Chăm Pa. Mỗi một cụm tháp là một kho báu văn hóa vô giá mà lịch sử đã để lại. Mỗi một cổ tháp là một kho sử liệu nghệ thuật, một viên ngọc của nghệ thuật Chăm. Tất cả những yếu tố này đã làm nên những chất liệu tuyệt vời cho thời trang”, NTK Vũ Lan Anh bày tỏ.

Tái hiện kiến trúc tháp Chăm Bình Định trong áo dài

BST áo dài “Champa Fashitecture” là sự giao thoa ngẫu hứng giữa tà áo dài truyền thống Việt Nam với những nét cách điệu hiện đại tái hiện các di sản kiến trúc đền tháp Chăm Bình Định, như: Cụm Tháp Đôi, tháp Bánh Ít, tháp Bình Dương, tháp Cánh Tiên... Trong BST còn thấy cả dấu ấn từ những làng nghề truyền thống: Nghề dệt thổ cẩm của Hà Ri, Hà Văn của người dân tộc Ba Na, Chăm Hroi, nghề làm bún Song Thằn tiến vua...

Việc tái hiện kiến trúc tháp Chăm cổ cùng những giá trị vật thể - phi vật thể Bình Định trên tà áo dài truyền thống là một công trình sáng tạo kỳ công của NTK thông qua thủ pháp thể hiện những mảng miếng đặc rỗng, sáng tối, âm dương, tương phản chất liệu.

Cụ thể, những mảng khối tháp với tỷ lệ tạo hình đỉnh cao, với cổng vòm vút lên, những mái tháp nhỏ dần có cứng có mềm, có thẳng có cong vút tạo nên những nét cách điệu phá cách trong tạo hình thiết kế, chi tiết dáng tà áo tạo đáy tà nở, thu lại phía trên thân và eo áo dài. Những đường vòm cong tập trung tạo hình trên phần ngực áo, kết hợp với hoa văn họa tiết được cách điệu khéo léo trên ngực và cầu vai, tạo điểm nhấn vào những đường cong mềm mại uyển chuyển.

Màu sắc chủ đạo trong BST là sắc đỏ với nhiều sắc thái đỏ đa dạng, từ sắc đỏ hồng đến đỏ cam tới đỏ sẫm như màu gốm Chăm, màu gạch nung trong ánh hoàng hôn. Điểm xuyết là sắc nâu nhạt, sắc tím trầm mặc, nhuốm màu thời gian.

Bên cạnh đó, NTK cũng sử dụng nhiều chất liệu khác nhau như gấm cao cấp, lụa tơ tằm, thổ cẩm của người Ba Na Kriêm ở Vĩnh Thạnh. Các họa tiết hoa văn hình học được đặt riêng bởi các nghệ nhân dệt thủ công. Sự đối lập chất liệu chất gấm cứng nhẹ, tạo phom dáng chắc khỏe vững chãi, nhằm thể hiện sức sống, sự khỏe khoắn của những ngọn tháp cũng như con người đất võ Bình Định.

Bề mặt sần, gai xốp của thổ cẩm kết hợp với chất lụa tơ tằm mềm mại thể hiện sự uyển chuyển trong những đường cong của công trình tới sự mềm mại của người phụ nữ. Những mảng lưới voan trong suốt đối lập với kỹ thuật chần bông tạo khối tái hiện hình dáng cụm tháp sống động trên bề mặt vải. Bên cạnh đó, NTK còn kết hợp cách đính kết thủ công hạt đá, cườm, pha lê cao cấp với các chi tiết sử dụng chỉ vàng và kỹ thuật dát vàng nhằm thể hiện sự trù phú của người Chăm xưa.

Một BST áo dài không chỉ mang tính thẩm mỹ, tôn lên dáng vóc của người mặc mà còn là một cầu nối để truyền tải rất nhiều thông điệp ý nghĩa đến xã hội.

“Thông qua những tác phẩm của mình, tôi mong muốn mọi người hãy yêu, bảo vệ và quảng bá những kho báu Chăm cổ - những bảo tàng ngoài trời minh chứng cho một nền văn hóa của dân tộc Việt, thể hiện rõ nét đời sống văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng cũng như quan niệm, tư duy tạo hình trong kiến trúc, điêu khắc của người Chăm xưa. Cùng với đó là tôn vinh những giá trị văn hóa phi vật thể từ các làng nghề truyền thống. Đây đều là những nguồn tài nguyên phong phú và quan trọng trong việc phát triển du lịch và kinh tế không chỉ tại tỉnh Bình Định mà còn trên cả nước Việt Nam. Vì thế, đừng để những kho báu này bị phiêu lãng với thời gian”, NTK Vũ Lan Anh khẳng định.

8 cụm tháp Chăm với 14 tháp ở Bình Định gồm: Bánh Ít (4 tháp), Bình Lâm (1 tháp), Dương Long (3 tháp), Tháp Đôi (2 tháp), Thủ Thiện (1 tháp), Cánh Tiên (1 tháp), Phú Lốc (1 tháp), Hòn Chuông (1 tháp) đều đã được xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia; riêng tháp Dương Long được xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt.