Tăng cường khung pháp lý, thúc đẩy phát triển bền vững AI

AI cần luật để phát triển bền vững

Tại Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo” tổ chức mới đây, ông Trần Văn Khải - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết, Việt Nam xác định AI là công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, sự phát triển quá nhanh của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, an toàn và trách nhiệm xã hội, đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp để vừa kiểm soát rủi ro, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Cũng theo ông Trần Văn Khải, đây là một trong những đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực AI, tạo nền tảng pháp lý cho nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn. Dự thảo Luật được xây dựng theo hướng tìm điểm cân bằng hợp lý giữa quản lý và khuyến khích phát triển, bảo đảm minh bạch, khả thi và tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Ông Trần Văn Trí - Giám đốc LuatVietnam.vn nhận xét, dự thảo Luật đã bao quát đầy đủ các nội dung về nghiên cứu, phát triển, cung cấp và sử dụng AI, đồng thời thể hiện rõ nguyên tắc con người kiểm soát AI. Ông đặc biệt quan tâm đến một số vấn đề nêu ra tại dự thảo Luật như: Nguyên tắc về trách nhiệm và kiểm soát của con người khi triển khai, sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo (khoản 1 Điều 4); Quy định về phân loại hệ thống trí tuệ nhân tạo theo mức độ rủi ro, doanh nghiệp chủ động phân loại (Điều 10); Quy định về chính sách phát triển hệ sinh thái và thị trường trí tuệ nhân tạo (Điều 32)…

Ông Trí cho biết, LuatVietnam.vn đang triển khai hệ thống “AI Luật” - trợ lý pháp lý ứng dụng AI giúp tra cứu, hỏi đáp và phân tích quy định pháp luật. Từ các vướng mắc thực tiễn, ông Trí nêu một số đề xuất cho dự thảo Luật. Cụ thể, ông cho rằng: Cần quy định rõ ranh giới quyền sở hữu trí tuệ giữa nhà phát triển, nhà cung cấp và nhà triển khai; có hướng dẫn cụ thể về gắn nhãn sản phẩm AI, bảo đảm minh bạch và khả năng kiểm chứng; linh hoạt trong cơ chế tiền kiểm, tránh làm chậm tiến độ ra mắt sản phẩm; bổ sung quy định dẫn nguồn dữ liệu học của AI, để minh bạch nguồn tri thức và tránh vi phạm bản quyền…

Hỗ trợ phát triển hệ sinh thái AI quốc gia

Chuyên gia công nghệ Nguyễn Tử Quảng - CEO Tập đoàn Công nghệ BKAV thì cho rằng, để tạo dựng môi trường pháp lý thuận lợi, an toàn cho AI phát triển, Việt Nam không nên đi theo “luật cứng” của EU mà nên học hỏi mô hình “luật mềm” rất thành công ở Nhật Bản.

Theo ông, Luật Trí tuệ nhân tạo Việt Nam nên được xây dựng như một đạo luật khung mang tính thúc đẩy, thay vì một đạo luật quy định và kiểm soát. Và vai trò chính của Luật thể hiện ở: Một là, thiết lập các hướng dẫn không ràng buộc bằng việc ban hành các bộ nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức và thực tiễn tốt nhất để doanh nghiệp tự nguyện áp dụng và tuân thủ. Hai là, sử dụng các luật hiện hành để xử lý các vi phạm, thay vì tạo ra các chế tài mới. VD: AI gây thiệt hại xử lý theo Bộ luật Dân sự; AI vi phạm dữ liệu cá nhân xử lý theo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân; AI vi phạm bản quyền xử lý theo Luật Sở hữu trí tuệ; AI cạnh tranh không lành mạnh xử lý theo Luật Cạnh tranh…

Đại diện VCCI, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký VCCI cũng cho rằng, Luật về AI cần bảo đảm sự linh hoạt và thích ứng trong khung pháp lý. Bởi, AI là lĩnh vực thay đổi nhanh, việc luật hóa cần đi kèm với cơ chế cập nhật, thử nghiệm và phản hồi chính sách hiệu quả. Nếu quá cứng nhắc sẽ bóp nghẹt sáng tạo. Bên cạnh đó, cần giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và start-up. Các yêu cầu đánh giá sự phù hợp, đăng ký, công bố cần rõ ràng, minh bạch và có lộ trình hợp lý.
Theo nhận định của Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Phạm Đức Long - đơn vị chủ trì xây dựng dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo, quá trình xây dựng dự thảo Luật diễn ra trong thời gian ngắn nhưng đã tham khảo kỹ lưỡng kinh nghiệm quốc tế để lựa chọn hướng đi phù hợp cho Việt Nam. Và mọi ý kiến góp ý của các chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp… sẽ được Ban soạn thảo tiếp thu, chỉnh lý để bảo đảm tính hiệu quả của Luật.
Thứ trưởng Phạm Đức Long cho biết, khi xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo, chúng ta hướng tới cách tiếp cận cân bằng, đó là tạo hành lang pháp lý an toàn, quản lý rủi ro cốt lõi, đồng thời mở không gian đủ rộng để AI phát triển mà không bị bó buộc. Cùng với việc xây dựng Luật, Chính phủ, Bộ KH&CN sẽ triển khai chính sách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái AI quốc gia, bao gồm hạ tầng dữ liệu - tính toán, đào tạo nhân lực, hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ phát triển và ứng dụng AI, đồng thời hỗ trợ về đầu ra, mua sản phẩm AI, xây dựng các chương trình phổ cập AI, tạo ra thị trường và khuyến khích đầu tư phát triển AI…